دیابت بی مزه چیست؟ | انواع، علل، علائم، تشخیص و درمان

دیابت بی مزه یا دیابت اینسیپیدوس یک بیماری نادر ناشی از عدم تعادل مایعات در بدن است. با شنیدن نام دیابت اولین چیزی که به ذهن ما القا می‌شود ازدیاد قند خون است، اما وجود دیابت همیشه به معنای ازدیاد قند خون نیست. در واقع پیش از آنکه دیابت در اثر ازدیاد قند خون اتفاق بیفتد ممکن است بدون هیچ ارتباطی با بیماری‌ مرتبط با قند خون، در اثر مشکلات مغزی یا کلیوی ایجاد شود. واژه دیابت در اصل به معنای پر ادراری یا تکرر ادرار می‌باشد و این بیماری با توجه به وجود یا عدم وجود قند در ادرار به دو دسته‌ی دیابت ملیتوس (شیرین) و دیابت اینسیپیدوس (بی مزه) تقسیم می‌گردد که در این مقاله به دیابت بی مزه (Insipidus) می‌پردازیم.

انواع | علل | علائم | عوارض | تشخیص | درمان | پیشگیری | مشاوره و نکات حمایتی

دیابت بی مزه چیست؟

دیابت بی مزه یا دیابت اینسیپیدوس (Diabetes insipidus, DI) یک اختلال نادر می‌باشد که باعث به هم خوردن تعادل مایعات در بدن، افزایش بیش از حد حجم ادرار، افزایش دفعات ادرار و تشنگی مزمن می‌گردد. از آنجا که ازدیاد قند خون عامل ایجاد این بیماری نمی‌باشد و یک نوع دیابت غیر قندی است، علت نام‌گذاری دیابت بی مزه نیز همین موضوع می‌باشد تا بتوان آن را از دیابت شیرین (ملیتوس) جدا کرد.

بیشتر بخوانید: دیابت چیست؟ | انواع، علل، علائم، تشخیص و درمان

انواع دیابت بی مزه کدامند؟

دیابت بی مزه مرکزی (Central diabetes insipidus, CDI): 

این بیماری در اثر آسیب‌های هیپوفیز یا هیپوتالاموس ناشی از جراحی، تومور یا آسیب‌دیدگی مغزی ایجاد می‌شود. این آسیب‌ها سبب ایجاد تداخل یا تغییر در فرآیند تولید، نگهداری و آزادسازی هورمون ضد ادراری (Anti-diuretic hormone, ADH) و در نهایت کاهش سطح آن می‌شود. همچنین برخی بیماری‌های ژنتیکی و ارثی نیز می‌توانند موجب ایجاد دیابت بی مزه مرکزی گردند.

دیابت نفروژنیک یا کلیوی (Nephrogenic diabetes insipidus, NDI): 

دیابت کلیوی زمانی اتفاق می‌افتد که توبول‌های کلیه (ساختارهای کلیوی که باعث بازجذب و استخراج مجدد آب و مایعات می‌گردند) دارای مشکل و اختلال باشد. این مشکل باعث می‌شود که کلیه‌ها توانایی پاسخ به ADH را از دست بدهد که ممکن است به دنبال بیماری وراثتی (ژنتیکی) و یا یک مشکل مزمن کلیوی ایجاد گردد.
برخی داروهای مشخص مانند لیتیوم و یا داروهای ضد ویروس مثل فسکارنت (Foscavir) می‌توانند از علل ایجاد دیابت کلیوی (نفروژنیک) باشند.

دیابت بی مزه بارداری (Gestational diabetes insipidus, GDI):

دیابت بی مزه بارداری بسیار نادر است و هنگامی رخ می‌دهد که در طول بارداری آنزیم‌هایی توسط جفت تولید شود که ADH را در مادر تخریب کند.

دیابت بی مزه دیپسوژنیک (dipsogenic diabetes insipidus, DDI):

این نوع از دیابت بی مزه به عنوان تشنگی مفرط و یا Primary Polydipsia (عطش اولیه) نیز شناخته می‌شود. این شرایط ممکن است به دلیل ادرار رقیق ناشی از آشامیدن آب به مقدار زیاد و بیش از حد به وجود آيد.
پلی دیپسیا مفرط ممکن است ناشی از آسیب به مکانیسم تنظیم تشنگی در هیپوتالاموس باشد. همچنین ارتباطی بین این بیماری و برخی از بیماری‌های اعصاب و روان مانند اسکیزوفرنی باشد.
گاهی اوقات دلیل مشخصی برای دیابت بی مزه وجود ندارد. اگرچه در برخی از افراد این مشکل ممکن است در اثر بیماری‌های خود ایمنی و آسیب سلول‌های سازنده هورمون ADH ایجاد شود.

علل بروز دیابت بی مزه چه چیز‌هایی هستند؟

دیابت بی مزه (Insipidus) هنگامی اتفاق می‌افتد که بدن (بخصوص کلیه‌ها) توانایی متعادل‌سازی سطح مایعات خود را بنا به دلایلی مانند بارداری، آسیب مغزی یا بیماری‌های دیگر را از دست می‌دهد. چرا که تعادل مایعات در بدن به کمک کلیه‌ها صورت می‌گیرد. کلیه‌ها مایعات اضافی بدن را از جریان خون خارج کرده و در مثانه به شکل ادرار ذخیره می‌کند، تا هنگامی که فرد اقدام به دفع ادرار نماید. البته بدن با استفاده از تعریق، تنفس، اسهال و تهوع نیز آب‌های اضافی را از بدن خارج می‌کند.
هورمون ضد ادرار (ADH) یا وازوپرسین (Vasopressin) سرعت دفع مایعات بدن را کنترل می‌کند. این هورمون توسط بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس ترشح و در هیپوفیز ذخیره می‌شود.
افراد دارای آسیب‌دیدگی‌های هیپوفیز یا هیپوتالاموس بر اثر جراحی مغز، تومور مغزی یا برخی دیگر از بیماری‌ها و مشکلات مغزی بیشتر در خطر ابتلا به دیابت بی مزه هستند. ولی رایج‌ترین نوع این بیماری نوع ژنتیکی آن است که از طریق وراثت به فرزندان منتقل می‌شود و توانایی کلیه برای جمع‌آوری ادرار را دچار تغییر می‌کند.
دیابت نفروژنیک (کلیوی) معمولاً در آقایان رخ می‌دهد، اگرچه زنان می‌توانند ژن‌های این بیماری را به فرزندان خود منتقل کنند (معمولاً در این بیماری زنان ناقل ژنتیکی محسوب می‌شوند).

علائم دیابت بی مزه چه چیزهایی هستند؟

علائم عمومی:

• تشنگی شدید
• تولید میزان زیاد ادرار (تکرر ادرار شدید)
• بیدار شدن‌های شبانه برای دفع ادرار
• ولع نوشیدن آب سرد

نکته: در موارد حاد، حجم ادرار فرد ممکن است به حدود ۲۰ لیتر در روز برسد در حالی که میزان ادرار یک فرد به صورت عادی در طول روز ۱ الی ۲ لیتر است.
 

علائم دیابت بی مزه در کودکان و نوزادان:

• پوشک سنگین و مداوم خیس
• شب ادراری 
• مشکلات بدخوابی
• تب
• استفراغ
• یبوست
• تاخیر در رشد
• کاهش وزن

عوارض و خطرات دیابت بی مزه چیست؟

در صورت عدم تشخیص به موقع و درمان صحیح دیابت بی مزه، مشکلات و عوارض زیر ممکن است برای بیمار بوجود آید:

• از دست دادن آب بدن (دهیدراته شدن شدید): کم آبی شدید خود باعث ایجاد مشکلاتی مانند خشکی دهان، کاهش رطوبت پوست، تشنگی و خستگی مفرط  می‌گردد.
• عدم تعادل در یون‌های بدن (الکترولیت): این بیماری ممکن است باعث عدم تعادل در یون و مواد معدنی در خون گردد، مثلاً عدم تعادل سدیم و پتاسیم که باعث ثابت ماندن سطح تعادل مایعات در بدن می‌شود. عدم تعادل در الکترولیت‌ها می‌تواند باعث مواردی مانند تهوع، استفراغ، از دست رفتن اشتها، کرامپ عضلانی (گرفتگی عضلانی) و گیجی گردد.

روش‌های تشخیص دیابت بی مزه چیست؟

پروسه تشخیص:

در صورتی که شما دارای علائم دیابت بی مزه هستید، باید به پزشک متخصص غدد درون ریز (Endocrinologist) مراجعه کنید. پزشک معالج با بررسی نشانه‌های بیماری شما، به منظور تشخیص دقیق بیماری ممکن است آزمایش‌های مختلفی را درخواست کند.
 

تست‌های آزمایشگاهی:

آزمایش آنالیز ادرار (Urinalysis):
به منظور تشخیص دیابت بی مزه، نمونه‌ای از ادرار شما برای انجام این آزمایش درخواست می‌شود. در صورت ابتلا شما به این نوع از دیابت، ادرار شما شامل حجم زیادی از مایع ادرار و از طرف دیگر حاوی مقدار کمی املاح و دیگر اجزا می‌باشد.

بیشتر بخوانید: آزمايش آنالیز ادرار - Urine Analysis | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟

آزمایش محرومیت آب (Water Deprivation):
هنگامی که بیمار توسط پزشک تحت نظر گرفته می‌شود ممکن است از او خواسته شود تا چند ساعت، مایعات مصرف نکند. به منظور پیشگیری از دفع ادرار در چنین شرایطی، هورمون ضد ادراری (ADH) باعث کاهش میزان دفع ادرار توسط کلیه‌ها می‌شود. حال در ادامه پزشک تغییرات وزن بدن، میزان ادرار خروجی، غلظت خون و ادرار بیمار را اندازه‌گیری می‌کند. همچنین برخی از پزشکان میزان هورمون ADH موجود در خون را نیز در این تست درخواست می‌کنند که به بررسی میزان بازجذب آب در کلیه‌ها می‌پردازد.

سایر روش‌های تشخیصی:

تصویربرداری MRI:

این تصویربرداری از مغز جهت بررسی تغییرات یا عارضه‌های احتمالی در بخش‌های هیپوفیز، هیپوتالاموس یا در نزدیکی این بخش‌ها می‌باشد. این روش کاملاً غیرتهاجمی بوده و در آن از میدان مغناطیسی و موج‌های رادیویی برای تهیه عکس‌های دقیق از بافت مغز استفاده می‌شود.

بررسی ژنتیکی:

اگر فرد دیگری در خانواده دارای سابقه‌ی ابتلا به بیماری‌های مرتبط با سیستم ادراری مانند پرادراری (تکرر ادرار) یا مشکلات نفرولوژی داشته باشد، ممکن است پزشک برای اطمینان درخواست تست‌های ژنتیکی تحت تکنیک توالی یابی نسل جدید یا NGS (بررسی توالی‌های ژنتیکی فرد) را بدهد.

درمان دیابت بی مزه چیست؟

شروع نقطه درمان:

درمان دیابت بی مزه وابسته به نوع و شدت این بیماری می‌باشد. به طور مثال در شرایط خفیف ممکن است مدیریت درست مصرف آب سبب کنترل و درمان این بیماری شود. همچنین در موارد شدید نیز مصرف برخی داروها که توسط پزشک تجویز می‌شود نیز موثر و تاثیرگذار هستند.
 

تراپی و مدیریت:

مدیریت روش زندگی موثرین راه درمان دیابت بی مزه است که مهمترین آن مصرف منظم آب و جلوگیری از کم‌آبی یا دهیدراته شدن است. شما می‌توانید با مشورت پزشک معالج خود، از میزان آب کافی که روزانه باید بنوشید مطلع شوید و به صورت دقیق و منظم آن را رعایت کنید.

داروهای موثر در درمان دیابت بی مزه:

درمان‌های رایج برای انواع دیابت بی مزه شامل موارد زیر می‌شود:

دیابت بی مزه مرکزی: 

اگر فرد دارای نوع خفیف این بیماری است، تنها افزایش مصرف آب کفایت می‌کند. اگر بیماری در اثر عارضه یا آسیب‌دیدگی هیپوفیز یا هیپوتالاموس به وجود آمده باشد، ابتدا باید این مشکلات حل شود.
به صورت عمومی این بیماری توسط هورمون مصنوعی دسموپرسین (Desmopressin) که شبیه به هورمون وازوپرسین یا ضد ادرار است، درمان می‌شود. هورمون دسموپرسین به صورت اسپری بینی (نازال)، داروی خوراکی یا تزریقی موجود است.
توجه: مصرف بیش از اندازه دسموپرسین ممکن است موجب احتباس آب و کاهش یون سدیم در خون شود که وضعیتی خطرناک است.
داروهای دیگری مانند ایندومتاسین (Indomethacin یا Indometacin) و کلرپروپامید (Chlorpropamide) نیز در درمان این نوع دیابت بی مزه با افزایش ADH در دسترس بدن، کاربرد دارند.

دیابت بی مزه نفروژنیک (کلیوی):

وقتی که کلیه‌ها به هورمون ADH پاسخ نمی‌دهند، دسموپرسین نیز نمی‌تواند کمک کند. در عوض پزشک برای کاهش میزان تولید ادرار در کلیه‌ها، یک رژیم غذایی کم نمک تجویز می‌کند که در کنار این رژیم نیاز است تا فرد به اندازه‌ی کافی آب بنوشد تا میزان آب خارج شده از بدن او جبران شود.
همچنین استفاده از داروی هیدروکلروتیازید (Hydrochlorothiazide) موجب بهبود علائم بیمار می‌شود. اگرچه داروی هیدروکلروتیازید به طور معمول باعث افزایش دفع ادرار می‌گردد، ولی در افراد دارای دیابت نفروژنیک می‌تواند موجب کاهش دفع ادرار شود.
گاهی مصرف برخی از داروها باعث بروز علائم این نوع دیابت بی مزه می‌شود. در این صورت با مشورت پزشک و صلاحدید او می‌توان مصرف این داروها را قطع کرد.

دیابت دیپسوژنیک (Primary Polydipsia):

تا به امروز درمان مشخصی برای این عارضه وجود ندارد، ولی کاهش مصرف مایعات می‌تواند روشی موثر باشد. گاهی این بیماری در اثر ابتلا به برخی بیماری‌های روانی ایجاد می‌شود که درمان آن‌ها می‌تواند موجب بهبود دیابت دیپسوژنیک گردد.

چگونه از دیابت بی مزه پیشگیری کنیم؟

با عمل‌کردن به روش‌های زیر می‌توان از ابتلا به دیابت بی مزه جلوگیری کرد:

• پیشگیری از کاهش سطح آب بدن (دهیدراته شدن)، کنترل میزان آب مصرفی و میزان ادرار روزانه
• نوشیدن کافی آب
• مراجعه به پزشک متخصص در صورت مشاهده ازدیاد تعداد دفعات دفع ادرار

لازم به ذکر است که به طور کلی روش خاصی برای پیشگیری از دیابت بی مزه وجود ندارد و این بیماری در نتیجه وراثت، آسیب‌دیدگی‌های کلیوی و یا جراحی‌های مغزی و برخی موارد ذکر شده دیگر ایجاد می‌گردد و تنها با رعایت موارد ذکر شده میتوان آن را کنترل و مدیریت کرد.

مشاوره و نکات حمایتی:

در صورتی که بیماری زمینه‌ای حاد یا دائمی دارید پیشنهاد می‌شود همیشه یک آویز معرفی هشدار پزشکی یا کارت هشدار پزشکی همراه خود داشته باشید. این هشدار پزشکی ممکن است به صورت یک کارت در کیف پول، دستبند و آویز گردن باشد که معمولاً شامل بیماری احتمالی، داروی مورد مصرف، حساسیت دارویی، گروه خونی، نام، نام خانوادگی، آدرس، شماره تماس اضطراری و … است.
 

منابع:

https://www.mayoclinic.org
https://www.medlineplus.gov
https://www.healthline.com