بیماری کبد چرب یک بیماری پنهان بوده که به دلیل عدم وجود نشانههای برجسته در مراحل اولیه، و عوارض شدید و آسیب زننده در مراحل پیشرفته، از اهمیت ویژهای در علوم تشخیصی پزشکی برخوردار است. اخیراً روشهای پیشگیری، تشخیص، مدیریت و درمان فوری کبد چرب به یکی از موضوعات داغ در حوزهی درمانی تبدیل شده است که در مقاله پیش رو به همین موضوع میپردازیم.
کبد بزرگترین اندام داخلی و غده ی بدن میباشد که نقش مهمی را در فرآیندهای هضم، سمزدایی و پروتئینسازی، پاکسازی و فیلتراسیون بدن ایفا میکند. کبد تا حدود زیادی قدرت بازسازی خود را داشته و وزن آن به طور معمول حدودا به 1/5 کیلوگرم میرسد. این عضو به رنگ قرمز مایل به قهوهای بوده و دارای بافت الاستیک میباشد. کبد درست در سمت راست و زیر ریهها قرار گرفته و تا امتداد پایین معده در سمت چپ بدن ادامه مییابد.
کبد چرب یا التهاب کبد یا استئوهپاتیت زمانی اتفاق میافتد که میزان چربی تولید شده در کبد، از میزان نرمال خود بیشتر شود و یا متابولیسم (سوخت وساز) این چربیها در بدن به هر دلیلی با اختلال روبرو شده و در بافت کبد ذخیره شوند.
به طور معمول کبد حدود ۵ درصد چربی در بافت خود دارد، اما تجاوز چربی به مقادیر بیشتر از نسبت گفته شده، بیماری چربی کبد در نظر گرفته میشود و عوامل مختلفی میتواند در ایجاد آن نقش داشته باشد.
انواع کبد چرب با توجه به مصرف یا عدم مصرف الکل در فرد به دو دستهی کبد چرب الکلی (AFLD) و کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)، تقسیمبندی میشود که در ادامه به آنها میپردازیم.
کبد چرب غیر الکلی (NAFLD): کبد چرب غیر الکلی خود انواع مختلفی دارد.
کبد چرب الکلی (AFLD): کبد چرب الکلی را هم از نظر پزشکی به دو دسته تقسیم بندی میکنند.
عوامل مختلفی موجب چربی کبد بوده که به تفکیک آنها را بررسی میکنیم:
مصرف زیاد الکل در برخی افراد با سابقه نوشیدن زیاد، باعث بیماری ای موسوم به کبد چرب الکلی میشود که نخستین مرحله از یک بیماری به نام کبد چرب مرتبط با مصرف الکل یا هپاتیت الکلی یا استئو هپاتیت الکلی (ASH) میباشد.
نوعی از چربی کبد ناشی از مصرف الکل که در آن، چربی کبد را همراه با التهاب و در حالتهای پیشرفته ایجاد زخم (اسکار) و در وضعیتهای شدید و پیشرفتهتر به سیروز و نارسایی کبد منجر میشود.
در افرادی که مصرف الکل در آنها زیاد نیست یا وجود ندارد، عوامل دیگری مانند چاقی، اضافه وزن، عدم تحرک، قند خون بالا، ابتلا به دیابت و یا هرگونه مقاومت به انسولین، تریگلیسیرید، چربی و... میتواند عوامل اولیه و مهم ابتلا به این بیماری باشد.
نوعی از کبد چرب غیر الکلی که در آن چربی کبد همراه با التهاب و در حالتهای پیشرفته ایجاد زخم (اسکار) میکند و در وضعیتهای شدید و پیشرفتهتر به سیروز و نارسایی کبد منجر میشود.
یکی از عوارض مستقیم و شدید بارداری کبد چرب بارداری است که دلیل آن هنوز به صورت دقیق مشخص نیست ولی در سه ماهه سوم بارداری، اتفاق میافتد و در صورت عدم پیگیری و درمان توسط مادر ممکن است باعث آسیب شدید به مادر و رشد جنین بشود.
نکته مهم: در صورتی که چربی کبد حاد ناشی از بارداری تشخیص داده شود ممکن است پزشک دستور زایمان فوری بدهد درمان مادر تا هفته ها بعد از بارداری و تولد ادامه یابد.
عوامل دیگری نیز ممکن است باعث بروز بیماری کبد چرب غیر الکلی گردد که در زیر به آن اشاره شده است:
هپاتیت چیست؟ | علل، علائم، عوارض و درمان
این بیماری در بسیاری از موارد فاقد علائم آگاه کننده میباشد ولی در برخی افراد ممکن است با احساس خستگی مزمن، ناراحتی و درد در قسمت سمت راست و بالای شکم به عنوان علائم رایج آن آغاز میشود.
اما در موارد حاد ممکن است عوارضی مانند، التهاب کبد با پیشروی به سطح علایم هشدار دهنده سیروز کبدی نیز برود که شامل:
عوارض کبد چرب با توجه به پیشرفت بیماری و نوع آن متفاوت میباشد.
مراحل ابتدایی بیماری: استئوهپاتیت (الکلی یا غیر الکلی) که باعث التهاب و آسیب به صورت زخم (اسکار) در سطوح کبد و بافت آن شده وبا نام فیبروز کبد نیز شناخته میشود.
مراحل پیشرفته بیماری: در صورت عدم رسیدگی و درمان امکان تبدیل بیماری به سیروز کبدی یا در مواردی سرطان کبد وجود دارد.
در مراحل حاد بیماری: کبد از کار افتاده و نهایتاً باعث مواردی مانند نارسایی کبد که نیازمند جراحی (حذف بخشی از کبد البته با شرط اینکه تا ۳۰ درصد کبد به فعالیت خود ادامه دهد) و یا نهایتاً پیوند کبد، عوارض احتمالی هستند که فرد بیمار را تهدید میکند.
نکته: در بانوان باردار این بیماری ممکن است باعث زایمان زودرس و یا حتی به خطر افتادن جان نوزاد شود.
بیشتر بخوانید:
سرطان کبد | انواع، علائم، تشخیص و درمان
خطرات زایمان زودرس | مشکلات ذهنی و جسمی نوزادان نارس
برای تشخیص چربی کبد، ممکن است پزشک برای شما یک پرونده پزشکی تشکیل دهد که شامل موارد زیر میباشد:
همانطور که در بالا گفته شد یکی از روشهای تشخیصی مهم که پزشک معالج شما برای شدت و حتی نوع بیماری برای شما توصیه خواهد کرد، آزمایش خون است. آزمایش خون انواع مختلفی دارد که در هر یک از این آزمایشها یکی از پارامترهای مرتبط با آنزیمهای کبدی شما مورد بررسی قرار میگیرد.
آزمایش ALT:
آلانین ترانس آمیناز آنزیمی موجود در کبد است، که تبدیل پروتئین به انرژی مورد نیاز برای سلولها را یاری میکند، هنگامی که به کبد آسیبی وارد میشود ALT به جریان خون آزاد شده و میزان آن افزایش مییابد.
آزمایش AST:
آسپارتات ترانس آمیناز، آنزیمی کمک کننده به سوخت و ساز آمینو اسیدها در بدن میباشد، مانند ALT، این آنزیم (AST) نیز به میزان کم در خون موجود است و افزایش آن در خون ممکن است نشان دهنده آسیب کبدی یا بیماریهای کبدی مانند، انسداد مجاری صفراوی یا بیماریها و آسیب دیدگیهای عضلانی باشد.
آزمایش ALP:
آلکالین فسفاتاز یک آنزیم موجود در کبد و استخوان بوده که برای تخریب پروتئینها و تجزیه آنها حائز اهمیت است. افزایش ALP ممکن است نشاندهنده آسیب کبدی یا بیماریهای کبدی مانند، انسداد مجاری صفراوی یا برخی بیماریهای استخوانی باشد.
بیلی روبین:
بیلی روبین مادهای است که در طول تجزیه گلبولهای قرمز خون تولید میشود و با عبور از کبد به وسیله مدفوع از بدن خارج میشود، بالا رفتن میزان بیلی روبین (عامل بیماری زردی) نشان دهنده آسیب، بیماری یا برخی موارد کم خونی در بدن میباشد.
آزمایش GGT:
گاماگلوتامیل ترانسفراز یکی دیگر از آنزیمهای موجود در خون است که افزایش آن نشاندهنده انسداد و یا آسیب دیدگی شریانهای صفراوی میباشد.
آزمایش LD:
ال لاکتات دهیدروژناز یکی از آنزیمهای موجود در کبد است که افزایش آن میتواند نشان دهنده آسیب کبدی و یا طیف گستردهای از بیماریها باشد.
آزمایش PT:
زمان پروترومبین مدت زمانی است که خون لخته میشود و افزایش آن میتواند نشان دهنده آسیب کبدی باشد، البته مصرف برخی موارد رقیق کننده خون مانند وارفارین یا آسپرین میتواند در افزایش این زمان موثر باشد.
آزمایش SAAG (بررسی گرادیان سرمی آلبومین) و توتال پروتئین:
آلبومین یکی از انواع پروتئینهای تولید شده توسط کبد میباشد و بدن برای مقابله با بسیاری از عفونتها و انجام بسیاری دیگر از عملکردهای خود نیاز به این پروتئینها دارد. کاهش میزان آلبومین و توتال پروتئین میتواند نشان دهنده بیماری یا آسیب کبدی باشد.
این آزمونها به عنوان بخشی از آزمایش دورهای و یا در زمان وجود علایم و نشانههای هر گونه بیماری کبدی موکداً توصیه میشود.
بیشتر بخوانید:
آزمایش آلانین آمینوترانسفراز - (ALT) Alanine Aminotransferase | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟
آزمایش آسپارتات آمینوترانسفراز - Aspartate Aminotransferase (AST) | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟
تصویربرداری اولتراسونیک (سونوگرافی):
پزشک ممکن است به دنبال آزمایش خون، درخواست تصویربرداری برای مشاهده وضعیت کبد و بررسی میزان چربی و التهاب موجود در آن را بدهد. این تصویر برداری با توجه به نوع انتظارات متخصص درخواست کننده، یکی از انواع تصویربرداری: سونوگرافی (تصویربرداری با امواج اولتراسونیک)، سی تی اسکن ،ام آر آی (MRI) و یا از روش VCTE که به معنای، الاستوگرافی گذرا با کنترل لرزشی باشد (با نام الاستوگرافی کبد نیز شناخته میشود) که به دلیل استفاده از موجهای صوتی با فرکانس پایین سختی کبد را به جهت احتمال وجود زخم (اسکار) کبدی مورد بررسی قرار دهد.
نمونهبرداری (بیوپسی):
بهترین روش برای تشخیص شدت درگیری کبد با بیماری نمونهبرداری یا همان بیوپسی کبد است که در این روش، پزشک متخصص با نمونه برداری مستقیم از بافت کبد، ارسال آن به آزمایشگاه پاتولوژی و بررسی آن توسط پاتولوژیست میزان درگیری بیمار را تشخیص میدهد.
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
در اکثر موارد، تغییر در روشها و عادتهای زندگی روزانه میتواند به کاهش اثر و ابتلا به بیماریهای حاد کبدی کمک کند، مثلاً اخیراً مشخص شده یکی از روشهای فوری کاهش چربی کبد، عدم مصرف یا کاهش مصرف الکل در افراد، وجود برنامه مرتب ورزشی به خصوص پیاده روی روزانه و رژیم غذایی مناسب و اصولی (کاهش مصرف چربی های اشباع شده و ترانس و کالری غذایی) میباشد. البته در صورت بروز عوارض شدید برای درمان سیروز کبدی ناشی از درگیری طولانی مدت کبد با عوامل بیماری زای احتمالی ممکن است درمانهای تکمیلی شامل تغییرات اساسی در سبک زندگی و تغذیه، استفاده از داروها و یا حتی جراحی به عنوان آخرین پیشنهادها انجام شود. در سالهای اخیر استفاده از طب سنتی (در کنار طب مدرن) تنها در صورت موافقت و توصیه پزشک متخصص و تحت نظر ایشان در حال رواج است و برای تایید نهایی آن نیاز به تحقیقات بیشتر میباشد.
برای درمان این بیماری در صورت وجود علایم یا سوابق خانوادگی، بهتر است قبل از پیش روی پنهان بیماری، اقدام کرده و آزمایشهای مربوط به جهت بررسی و ارزیابی دورهای سطح سلامت انجام پذیرد. موارد فوق جهت مدیریت و درمان کبد چرب کاربرد دارد که به تفکیک در مورد آنها صحبت میکنیم.
رژیم غذایی کبد چرب:
تغذیه و داشتن رژیم غذایی مناسب یکی از گامهای ابتدایی و اساسی در درمان کبد چرب میباشد. رژیم غذایی بر پایه گیاهخواری تاثیر به سزایی در کاهش کلسترول خون و تری گلیسیرید دارد. همانطور که گفته شد رعایت رژیم غذایی کبد چرب و ورزش در کنار مصرف صحیح و به موقع داروهای تجویز شده میتواند کمک به سزایی به کاهش التهاب و چربی کبد داشته باشد.
در صورتی که فرد بیمار، الکل مصرف میکند، باید آن را متوقف کند چرا که متوقف کردن مصرف الکل، باعث کاهش آسیب پذیری کبد میشود. برای این کار فرد باید حتماً پس از مشاوره با پزشک خود و تحت نظر ایشان این برنامه را پیش ببرد تا در صورت نیاز برنامه و رژیم مخصوصی برای سم زدایی و پاکسازی کبد بیمار در نظر گرفته شود.
قهوه:
در مطالعات روی افراد مبتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی، کسانی که عادت به نوشیدن روزانه دو یا چند فنجان قهوه دارند، آسیب کبدی کمتری را نسبت به کسانی که رژیم با قهوه کم یا فاقد کافئین داشتهاند را تجربه كردهاند. هنوز مشخص نیست که چگونه قهوه ممکن است بر آسیب کبد تاثیر بگذارد، اما یافتهها نشان میدهد که قهوه ممکن است حاوی ترکیبات خاصی (مانند کافئین) باشد که ممکن است در مبارزه با التهاب نقش داشته باشد.
اگر جزو افرادی هستید که قهوه در رژیم غذایی روزانه شما وجود دارد احتمالاً از نوشیدن یک فنجان قهوه صبحگاهی خود احساس بهتری خواهید داشت. اما اگر قهوه خور نیستید این موضوع لزوماً دلیل خوب و موجهی برای افزودن این ماده غذایی به برنامه غذایی روزانه نیست و بهتر است در مورد مضرات و فواید استفاده از قهوه با پزشک خود مشورت کنید.
تاثیر عرقیات و نوشیدنیهای طب سنتی در درمان کبد چرب:
گفته میشود برخی از عرقیات سنتی ایرانی مانند عرق شاتره، بوقناق، کاسنی و نعنا فلفلی نیز در درمان بیماریهای کبدی، کلیه، معده و قند خون مفید هستند. استفاده از این درمانهای گیاهی نیازمند تایید و تحت نظر پزشک معالج میباشد.
در مورد عرق گیاه بوقناق گفته میشود دارای خاصیت سم زدایی برای کبد بوده و به دلیل ارتباط مستقیمی که عرق بوقناق یا زول با کاهش قند خون دارد مصرف آن باید کاملاً با تجویز و تحت نظر پزشک انجام شود. از دیگر خواص آن بهبود وضعیت پوستی، درمان جوشها و افزایش شفافیت پوستی به خاطر خاصیت تصفیه کنندگی کبد و بهبود کلی عملکرد سیستم ایمنی میباشد.
از دیگر عرقیات گیاهی معروف برای درمان فوری کبد چرب، عرق کاسنی را میتوان نام برد که از دیرباز به سبب داشتن طبع سرد، تمامی بخشهای ساقه، ریشه و برگ آن مورد توجه قرار گرفته و برای درمان کبد چرب استفاده میگردد.
عرق شاتره نیز معمولاً در کنار عرق کاسنی به خاطر داشتن طبع سرد در درمان التهابات پوستی و کبدی کاربرد دارد.
عرق نعنا، (نعنا فلفلی یا پونه وحشی) نیز علاوه بر خواص معروفی که برای تسکین دردها و ورمهای معده، تسکین سندروم روده تحریکپذیر و کرامپهای معده دارد، به عنوان فعالکننده صفرا و البته دوست کبد و کاهنده التهاب کبدی، نیز شناخته میشود.
کلیه گیاهان نامبرده علاوه بر مصرف به شکل عرقیات گیاهی به صورت دمنوش و یا بصورت خشک شده نیز استفاده میشوند. معمولا بهترین زمان مصرف آنها به صورت ناشتا و اول صبح میباشد.
بیشتر بخوانید: باید و نبایدهای رژیم غذایی کبد چرب + نمونه رژیم غذایی کبد چرب
ورزش:
معمولاً نخستین اقدام در مقابله با این بیماری کاهش وزن میباشد. از این رو ورزش مداوم و بخصوص پیاده روی روزانه را یکی از موثرترین روشها جهت کاهش فوری چربی کبد و التهاب و زخمهای ناشی از آن میدانند. به طور کلی کاهش 3 الی 5 درصد از وزن بدن میتواند چربی کبد را کاهش دهد. بنابراین پس از تایید پزشک با توجه به برنامه کار و زندگی شخصی روزانه حداقل 30 دقیقه ورزش را به برنامه خود بیفزایید.
داروی کاملا تایید شده برای درمان کبد چرب به صورت کامل وجود ندارد و کلیه داروهای تجویزی بیشتر نقش حمایتی داشته و حتی برخی جنبه آزمایشی و تحقیقاتی یا تریال دارند و حتی در صورت درگیر بودن کبد با برخی عوامل ممکن است پزشک در صورت تشخیص، توصیه به توقف مصرف برخی داروهای دیگر که احتمالاً دارای عوارض جانبی شدید بر کبد می باشند را کرده و از بیمار بخواهد آنها را جایگزین یا استفاده نکند.
تجویز داروهای مرتبط با درمان کبد چرب با توجه به علم متخصص به وضعیت ایمنی و متابولیسم بیمار و با توجه به سوابق بیماریهای متابولیک دیگر و به صورت حمایتی صورت گرفته و ممکن است یک نوع تجویز اختصاصی با توجه به وضعیت بیمار صورت بگیرد که به دلیل تخصصی بودن در مطلب فوق نمیگنجد اما به صورت عمومی داروهایی در جهت کنترل میزان دیگر موارد متابولیک مانند داروهای کنترل کننده کلسترول، تری گلیسیرید، انسولین و قند خون، داروهای کاهنده وزن و مکملهای غذایی یا برخی ویتامینها یا عناصر مرتبط با سوخت و ساز چربیها در بدن و غیره، هر یک میتواند در صورت تشخیص پزشک، دارای نقش باشند.
در صورتی که متخصص برای شما دارویی تجویز نکرده اقدام به خود درمانی نکنید، بخصوص در مورد مصرف داروهای مسکن (مفنامیک اسید، بروفن، ژلوفن، استامینوفن )، آرام بخش (کلرودیازپوکساید، کلونازپام ، دیازپام)، آنتی اسیدها (رانیتیدین، آلومینیوم ام جی ای، امپرازول)و آنتی هیستامین (سیتریزین و …) محتاط باشید). قبل از مصرف هرگونه داروی گیاهی با پزشک خود مشورت کرده و پس از تایید ایشان اقدام به استفاده از این داروها کنید. در واقع طبیعی بودن و گیاهی بودن به معنی بیضرر بودن نیست و هر دارویی چه طبیعی و چه شیمیایی دارای مزایا و معایب یا اثرات جانبی میباشد.
ویتامین E:
در تئوری ویتامین ها (آنتی اکسیدان ها) با خنثی کردن و کاهش آسیب های کبدی موجب، محافظت از کبد در برابر التهابات می شوند اما تایید این موضوع نیازمند تحقیقات بیشتر است.
برخی شواهد نشان می دهد که مکمل های ویتامین E ممکن است برای افرادی که آسیب کبدی ناشی از بیماری کبد چرب غیر الکلی دارند مفید باشد. اما مصرف بی رویه و سر خود ویتامین E میتواند خطر ابتلا به سرطان پروستات در مردان را افزایش و باعث مرگ شود. بیماران فوق باید تحت نظر پزشک برای بررسی تومور مارکرهای PSA و Free PSA باشند.
جراحی کبد:
اخیراً جراحیهای کاهنده وزن مانند بای پس معده، بالن معده و جراحیهای لیپوماتیک، لیپوساکشن یا انواع پیکرتراشی به عنوان روشهای جدید برای کاهش چربی انباشته در میان بافتها و کاهش وزن، بکار برده میشود که تحقیقات نشان میدهد که احتمالاً در درمان چربی و وضعیت کبد نیز موثر میباشند.
اگر فرد بیمار احتمالاً مبتلا به بیماریهای پیشرفته مرتبط با کبد مانند سیروز یا نارسایی کبدی باشد، ممکن است نیاز به پیوند کبد و یا برداشتن قسمتی از آن داشته باشد.
البته به صورت معمول پیوند کبد در افراد با بیماریهای کبدی با ریشه غیر وابسته به الکل موفقتر بوده و فرد شانس بیشتری برای موفقیت در پیوند خواهد داشت.
یکی دیگر از روشهای درمان و پیشگیری از کبد چرب تغییر مدل زندگی و تغییر در عادات روزانه، تغذیه و حتی ساعات خواب میباشد که هر یک از این تغییرات نوعی خود مراقبتی است که همراه با درمان و تحت نظر پزشک باید انجام گردد.
اگر سابقه قند خون یا دیابت دارید میزان قند خون خود را به صورت مرتب کنترل کنید و دارو های خود را طبق دستور پزشک مصرف نمایید.
مانند هر بیماری دیگر بهترین توصیه درمانی برای کبد چرب توصیه به پیشگیری از چربی کبد میباشد که با رعایت اصول اولیه به راحتی میتوان به این مهم دست یافت. این اصول شامل موارد زیر میباشد:
با توجه به بالا رفتن آمار بیماریهای کبدی و تغییر سبک زندگی افراد، توجه به پیشگیری و عدم ابتلا دارای اولویت ویژه میباشد. اما با توجه به دغدغه و مشغلههای روزانه زندگی ماشینی و نداشتن تحرک و ورزش روزانه، تغذیه نامناسب ابتلا به بیماریهای مرتبط با عدم تحرک و اجماع سموم، این بیماریها را به بخش غیر قابل انکار زندگی ما تبدیل کرده است. در سالهای اخیر با پیشرفت علوم پزشکي، روشها و فرآیندهای جدید افقهای جدیدی به سمت تشخیص سریعتر، باکیفیتتر و قابل اتکاتر و درمانی قابل اعتمادتر گشوده است.
در پایان بسیار مهم است که به محض مشاهده هر یک از علائم کبد چرب ذکر شده در بالا به مراکز درمانی مراجعه نموده تا اقدامات تشخیصی سریعاً انجام شده و فرآیند درمان این بیماری با تشخیص پزشک معالج آغاز شود. اکیداً توصیه میگردد از هرگونه خود درمانی پرهیز نمایید.
منابع:
https://www.medicalnewstoday.com
https://www.webmd.com
تاکنون نظری برای این مطالب ارسال نشده است.