سنگ کلیه چیست؟ | علل، علائم، عوارض و درمان

دانستنی‌های پزشکی
۱۳۹۹/۱۰/۲۴
اشتراک گذاری

بیماری سنگ کلیه یکی از دردناک‌ترین و شایع‌ترین بیماری های کلیوی است که هر کسی می‌تواند در زندگی تجربه کند. تجمع و رسوب انواع مواد معدنی می‌تواند عامل اصلی و عمده تشکیل این سنگ ها باشد. در ادامه این مقاله تلاش داریم به صورت کامل با این بیماری، درمان و رژیم غذایی مناسب و ویژه آن آشنا شویم.

سالانه حدود نیم میلیون نفر با درد سنگ کلیه به اورژانس‌ها مراجعه می‌کنند. آمار این بیماری در جهان ۱۰ درصد است یعنی ۱ نفر از هر ۱۰ نفر این بیماری را در زندگی تجربه می‌کند. ایران در کمربند سنگ سازی کلیه قرار دارد و سالانه حدود ۱۰۰ هزار نفر به بیماران سنگ‌ساز در كشور اضافه می‌شود که نشان دهنده شیوع بالای این معضل بهداشتی در كشور است. مناطق غربی و شمال غرب و در مرحله بعد، مناطق مرکزی و جنوبی ایران بیشترین میزان سنگ‌سازی کلیه را دارند. با توجه به بار بالای مالی این بیماری، ضرورت پیشگیری از بروز سنگ کلیه، بیشتر از گذشته در كشور احساس می‌شود. علاوه بر لزوم آگاه‌سازی جهت پیشگیری، مراقبت‌های لازم جهت عدم عود بیماری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. میزان عود این بیماری در سال ۱۰ تا ۲۳ درصد اعلام شده و در عرض پنج سال حدود ۵۰ درصد مبتلایان دوباره دچار این بیماری می‌شوند.
در این مقاله توضیحات جامعی درباره این بیماری و روش‌‌های پیشگیری و مراقبت از آن به زبان ساده آورده شده است تا با افزایش آگاهی عمومی درباره این بیماری، شاهد کاهش ابتلا یا بازگشت بیماری باشیم.

سنگ کلیه چیست؟

کلیه‌ها اندامی حیاتی هستند که در دفع مواد زائد بدن مهم‌ترین نقش را دارند. در مواردی این مواد دفعی باعث ایجاد اجسام سفت و سنگ مانندی در اندازه‌های مختلف به نام سنگ کلیه (renal calculi, nephrolithiasis, urolithiasis) می‌شوند که می‌توانند در هنگام دفع بسیار دردناک باشند. رژیم غذایی، افزایش وزن، برخی از بیماری‌ها از جمله عوامل ایجاد کننده‌ی این سنگ‌ها هستند. به طور کلی این بیماری در افرادی با محدوده سنی ۲۰ تا ۵۰ سال و بخصوص مردان شایع‌تر است.

انواع سنگ کلیه

انواع سنگ کلیه کدامند؟

به طور کلی سنگ های کلیه بر اساس جنس و مواد تشکیل دهنده آن‌ها (مواد و عناصر شیمیایی و یا میکروب‌ها) به انواع گوناگونی تقسیم می‌شوند:

سنگ های کلسیمی (Calcium stones)،ز۸۰ درصد
سنگ های استروویت (Struvite stones)/ سنگ های عفونی (Infection stones)،ز۱۰ درصد
سنگ های اسید اوریکی (Uric acid stones)،ز۵ تا ۱۰ درصد
سنگ های سیستین (Cystine stones)،زکمتر از ۱ درصد

علل بروز سنگ کلیه چه چیزهایی هستند؟

هنگامی که مواد شیمیایی و معدنی مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک در مقادیر بالا در ادرار فرد وجود داشته باشند، به حالت کریستال و بلوری در آمده و موجب تولید سنگ های کلیه می‌شوند. در برخی مواد میکروب‌ها نیز می‌توانند سبب تولید این سنگ‌ها شوند.

سنگ های کلسیمی:

اگزالات کلسیم و فسفات کلسیم باعث ایجاد سنگ های کلسیمی می‌شوند. در نتیجه افرادی که مواد غذایی حاوی اگزالات مانند چیپس، بادام زمینی، شکلات، قهوه فوری، چغندرقند و اسفناج را به میزان بالا مصرف می‌کنند، همچنین افراد مبتلا به بیماری های التهابی روده (Inflammatory bowel disease, IBD)، پرکاری غده پاراتیروئید/ هيپرپاراتيروئيديسم (Hyperparathyroidism) و اسیدوز توبولار کلیوی/ رنال توبولار اسیدوز (Renal tubular acidosis, RTA)، و کسانی که عمل های لاغری از جمله بای پس معده را انجام داده‌اند، مستعد ابتلا به این بیماری هستند.

سنگ های استروویت:

این سنگ‌ها بر اثر عفونت‌های میکروبی دستگاه دفع ادرار به وجود می‌آید. کسانی که دچار عفونت های مزمن مجاری ادرار (Urinary tract infection, UTI) و مثانه عصبی هستند با احتمال بیشتری به این بیماری دچار می‌شوند.

سنگ های اسید اوریکی:

این نوع از سنگ های کلیه به علت اسیدی شدن زیاد ادرار ایجاد می‌شود. به طور کلی ایجاد سنگ های اسید اوریکی در مردان بسیار شایع‌تر از زنان است. افراد مبتلا به اضافه وزن، اسهال مزمن، دیابت نوع ۲، نقرس، همچنین افراد دارای رژیم غذایی حاوی مقادیر بالای پروتئین (مانند ماهی و گوشت قرمز)، کمبود میوه و سبزیجات و بیماران تحت شیمی درمانی در معرض خطر ابتلا به سنگ کلیه اسید اوریکی هستند.

سنگ های سیستین:

بیماری سیستینوریا (Cystinuria) که ناشی از اختلالات متابولیکی ژنتیکی است، دلیل اصلی ایجاد کننده سنگ های سیستین است. این اختلال مانع از باز جذب آمینواسید سیستین از ادرار شده و در نتیجه مقدار آن در ادرار بالا می‌رود و باعث ایجاد این نوع سنگ کلیه می‌شود.

چه کسانی مستعد سنگ کلیه هستند؟

به طور کلی افرادی که مستعد ابتلا به این بیماری هستند دارای شرایط و ویژگی‌های زیر می‌باشند:

مردان به طور کلی بیشتر مستعد این بیماری بوده و سنگ کلیه در مردان شایع تر است
افرادی که این بیماری در خانواده و اقوام آن‌ها وجود داشته است
افرادی که آب کم می‌نوشند
کسانی که در مناطق گرم و خشک زندگی می‌کنند
افرادی که زیاد عرق می‌کنند
کسانی که ورزش سنگین و طولانی مدت انجام می‌دهند
افراد مبتلا به اضافه وزن
افراد دارای رژیم غذایی با مصرف بالای پروتئین، نمک و قند
افرادی که برای مدت طولانی ادرار خود را در مثانه نگه می‌دارند
مصرف‌کنندگان مقادیر بالای مکمل‌هایی مانند ویتامین C و مکمل های غذایی و همچنین داروهای مثل لاگزاتیو (Laxatives)، ضد اسید حاوی کلسیم، ضد فشار خون که ادرار آور هستند و دیگر داروهای موثر در درمان بیماری های میگرن، صرع و افسردگی

سنگ کلیه در کودکان بر اثر عادات غذایی زیر به وجود می آید:

نوشیدن آب به مقدار کم
رژیم غذایی نامناسب و غنی از نمک و قند

علائم سنگ کلیه

علائم سنگ کلیه چه چیزهایی هستند؟

به طور کلی تشکیل سنگ کلیه هیچ‌گونه علائمی ندارد و نشانه‌های بیماری تنها زمانی که سنگ به مرحله دفع و گذر از کلیه و میزنای (لوله انتقال دهنده ادرار از کلیه‌ها به مثانه) می‌رسد بروز پیدا می‌کند. علائم عمومی بیماری شامل:

درد شدید در کمر و زیر دنده‌ها
درد در ناحیه شکمی و کشاله ران
درد و سوزش هنگام ادرار
ادرار صورتی، قرمز و یا قهوه ای (خون در ادرار)
ادرار بد بو یا کدر
تکرر ادرار
حالت تهوع و استفراغ
احساس درد در ناحیه سر آلت تناسلی مردان
تب و لرز (در صورت ایجاد عفونت)

عوارض و خطرات ابتلا به سنگ کلیه چیست؟

در اکثر مواقع دفع سنگ کلیه به صورت خود به خود انجام می‌شود ولی در صورت بزرگ بودن سنگ، درد ناشی از آن به قدری زیاد است که فرد متوجه آن می‌گردد. در مواردی که بیمار متوجه این بیماری نشده و یا به درمان به موقع آن نپردازد، عوارض زیر ممکن است ایجاد شوند:

بصورت عمومی:

احتباس ادرار (عدم دفع ادرار)
عفونت مجاری ادرار
ایجاد بیماری‌های مزمن کلیوی

عوارض سنگ کلیه در زنان باردار:

در برخی موارد سنگ کلیه در بارداری باعث افزایش خطر موارد زیر می‌شود:

سقط مکرر
پره اکلامپسی خفیف (Mild preeclampsia): افزایش فشار خون در دوران بارداری
دیابت بارداری
زایمان از طریق سزارین

روش‌های تشخیص سنگ کلیه چیست؟

پروسه تشخیص:

در صورتی که فردی علائم بیان شده را در خود مشاهده کرد در ابتدا باید به پزشک عمومی مراجعه کند. سپس با معاینه و بررسی وجود بیماری در خانواده و اقوام نزدیک، در صورت شک به سنگ سازی کلیه بیمار به پزشک متخصص دستگاه دفع ادرار، اورولوژیست (Urologist) ارجاع داده می‌شود. برخی از تست های پنل بیماری‌های کلیوی زیر ممکن است با صلاحدید پزشک برای تشخیص بیماری درخواست داده شود.

تست‌های آزمایشگاهی:

آزمایش اندازه گیری کمی اوره/ نیتروژن اوره خون (Blood urea nitrogen, BUN): این آزمایش برای اندازه گیری میزان نیتروژن اوره موجود در خون به منظور بررسی عملکرد کلیه صورت می‌گیرد.
آزمایش کراتینین (Creatinine): در این تست میزان کراتین موجود در خون و ادرار به منظور بررسی عملکرد کلیه، اندازه گیری می شود.
آزمایش خون برای اندازه‌گیری کمی اسید اوریک (Uric acid)، اندازه‌گیری کمی کلسیم (Calcium) و اندازه‌گیری کمی فسفر (Phosphorus)
آزمايش كامل ادرار (Urine analysis, urinalysis): این تست به منظور بررسی وجود خون، سلول‌ها خونی، بلورهای تشکیل شده در ادرار و همچنین انواع میکروب‌ها و عفونت‌ها می‌پردازد

سایر روش‌های تشخیصی:

روش‌های تصویربرداری:

این روش‌ها به بررسی وجود سنگ در کلیه ها و مجاری ادراری کمک می‌کند. سی.تی.اسکن (CT) یکی از این روش‌ها است که به دلیل دقت بالا در نشان دادن سنگ‌های کوچک، کاربرد بالایی دارد. سونوگرافی، ام.آر.آی (MRI)، پرتو ایکس (X-rays)، پیلوگرافی رتروگراد اوروگرافی صعودی (Retrograde pyelogram) و پیلوگرام داخل وریدی (Intravenous pyelogram, IVP) از دیگر روش های تصویربرداری موثر در تشخیص این بیماری هستند.

تجزيه سنگ‌های ادراری (Stone analysis):

این آزمایش به بررسی ساختار و مواد تشکیل دهنده سنگ های کلیه خارج شده از بیمار (از طریق ادرار و جراحی) می‌پردازد. نتیجه این آنالیز در شناخت دقیق نوع سنگ و در نتیجه تجویز دقیق داروی مناسب برای آن،‌ بسیار مهم است.

اندازه سنگ کلیه

درمان سنگ کلیه چیست؟

شروع نقطه درمان:

درمان سنگ کلیه به جنس و نوع سنگ بستگی دارد. بسیاری از سنگ‌های ایجاد شده، با عمل کردن به رژیم غذایی مخصوص افراد مبتلا به این بیماری، خود به خود دفع می‌شوند. در صورتی که سنگ بزرگ بوده و یا از نوع سنگ های استروویت باشد، نیاز به درمان جدی‌تری دارد که در ادامه توضیح داده می‌شود.

تراپی و مدیریت:

رژیم غذایی افراد مبتلا به سنگ کلیه:

رژیم غذایی مفید:

نوشیدن آب به میزان کافی (روزی ۸ تا ۱۲ لیوان) مهم ترین راه برای درمان و دفع سریع سنگ کلیه است
مصرف و نوشیدن دیگر مواد زیر در درمان خانگی سنگ کلیه بسیار موثر است:
- آب لیمو ترش
- ریحان
- سرکه سیب
- آب کرفس
- آب انار
- آب لوبیا قرمز
- ریشه قاصدک
- آب علف گندم
- آب گیاه دم اسبی
- لیموناد زنجبیلی
- دلستر

برخلاف باور عمومی، مصرف کمتر از مواد غذایی حاوی کلسیم خطر ابتلا به سنگ کلسیمی را افزایش می‌دهد. در نتیجه مصرف مواد غذایی سرشار از کلسیم مانند شیر کم چرب، پنیر کم چرب و ماست کم چرب نقش مهمی در کاهش ریسک ابتلا به این نوع سنگ کلیه را دارد
مصرف چای چانکا پیدرا که به نام سنگ شکن نیز شناخته می‌شود درمان گیاه معروف برای پیشگیری از تشکیل سنگ های کلیه کلسیمی می‌باشد

رژیم غذایی مضر:

مصرف نمک، زیرا مصرف بالای نمک از جذب مجدد کلسیم موجود در ادرار جلوگیری می‌کند و احتمال تشکیل سنگ کلسیمی را افزایش می‌دهد
مواد غذایی حاوی اگزالات، در افزایش تشکیل سنگ کلسیمی نقش دارد. اسفناج، شکلات، سیب زمینی شیرین، قهوه،‌ چغندرقند، بادام زمینی، بادام، ریواس، سویا و سبوس گندم مثال‌هایی از مواد غذایی غنی از اگزالات هستند
پروتئین های حیوانی مانند گوشت قرمز، ماهی و مرغ باعث افزایش میزان اسیدی بودن ادرار و در نتیجه خطر تشکیل سنگ های کلسیمی و اوریک اسیدی را بالا می‌برد
استفاده زیاد از مکمل های حاوی ویتامین C (اسکوربیک اسید) خطر ابتلا به سنگ کلیه را در مردان تا ۲ برابر افزایش می‌دهد. با این حال تحقیقات نشان داده‌اند مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C در تشکیل سنگ کلیه نقشی ندارند
مصرف برخی داروها مانند آنتی هیستامین دکونژستانت (Decongestants)، ادرارآورها (Diuretics)، مهارکنندگان آنزیم پروتئاز (Protease inhibitors)، ضد تشنج‌ها (Anticonvulsants)، استروئیدها (Steroids) و داروهای شیمی درمانی (chemotherapy drugs) احتمال ایجاد سنگ کلیه را افزایش می‌دهد

داروهای موثر در درمان سنگ کلیه:

داروهای کاهش دهنده احتمال تشکیل سنگ کلیه:

تیازید (Thiazide)، درمان سنگ های کلسیمی
مصرف آنتی بیوتیک مناسب با تجویز پزشک و استوهیدروکسامیک اسید (Acetohydroxamic acid, AHA)، درمان سنگ های استروویت و عفونی
آلوپورینول (Allopurinol)، درمان سنگ های اوریک اسیدی و کاهش اوریک اسید موجود در خون و ادرار
کاپتوپریل (Captopril) و دی-پنی سیلامین (D-penicillamine)، درمان سنگ های سیستین و کاهش میزان آمینواسید سیستین موجود در ادرار
سدیم بیکربنات (Sodium bicarbonate) یا سدیم سیترات (Sodium citrate)، موثر در کاهش میزان اسیدی بودن ادرار

داروهای دفع سنگ کلیه:

تامسولوسین (Tamsulosin)، شل کننده عضلات اطراف مثانه
داروهای مسکن از جمله ایبوپروفن (Ibuprofen)، استامینوفن (Acetaminophen) و ناپروکسن (Naproxen) برای تسکین درد سنگ کلیه در هنگام دفع

جراحی و سایر روش های درمانی:

در صورتی که اندازه سنگ بزرگ بوده و نتواند خود به خود و به راحتی از بدن دفع شود،‌ دفع آن همراه با درد غیر قابل تحمل باشد و یا در حین خروج باعث آسیب به کلیه و مجاری ادرار شود و ایجاد عفونت بکند، روش‌های زیر به منظور خرد کردن و خارج کردن آن مورد استفاده قرار می‌گیرد:

سنگ شکن کلیه (Extracorporeal shock wave lithotripsy, ESWL): با استفاده از امواج صوتی سنگ های کلیوی در این روش شکسته می‌شود. این روش برای زنان باردار و افرادی که دچار اختلالات انعقاد خون هستند، توصیه نمی‌شود
اورتروسکوپی (Ureteroscopy, URS): در این روش یک سیم که در ابتدای آن دوربینی متصل است، از راه مجرای ادراری وارد مثانه شده و پزشک توسط آن وجود سنگ را بررسی و در صورت وجود آن سنگ را خارج می‌کند
جراحی سنگ کلیه از طریق شکاف پوست (Percutaneous nephrolithotomy, PCNL): این عمل سنگ کلیه با شکافی کوچک در پشت آغاز و سپس سیمی که در ابتدای آن دوربینی نصب است به همراه سنگ شکن وارد شده و سنگ را شکسته و خارج می‌کند

پیشگیری

چگونه از سنگ کلیه پیشگیری کنیم؟

نوشیدن آب به میزان لازم و کافی (روزی ۸ لیوان) مهم‌ترین نقش را در جلوگیری از ابتلا و تشکیل سنگ کلیه دارد. در ادامه با رعایت عدم مصرف مواد غذایی که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند نیز می‌توان از تشکیل سنگ پیشگیری کرد. فهرست این مواد غذایی در بخش "درمان سنگ کلیه چیست؟- تراپی و مدیریت- رژیم غذایی افراد مبتلا به سنگ کلیه" بیان شده است.

مشاوره و نکات حمایتی:

بیماری سنگ کلیه یک بیماری دردناک است و از آنجایی که فرایند دفع سنگ طولانی است، فرد بیمار نیازمند حمایت‌های عاطفی و همچنین مراقبت و رسیدگی است.

منابع:

https://www.kidney.org
https://www.urologyhealth.org
https://www.mayoclinic.org
https://www.healthline.com
https://www.niddk.nih.gov
https://www.ncbi.nlm.nih.gov
https://www.webmd.com

دسته بندی مقالات

آخرین مقالات