سرطان کبد | انواع، علائم، تشخیص و درمان

یکی از بیماری‌های کبد که شیوع روز افزونی دارد سرطان کبد است. طبق بررسی‌های انجام شده، میزان آگاهی بیمار از نوع، شرایط و جنبه‌های بیماری و روند درمان اثر بسیار بزرگی در امید به بهبود بیمار و کاهش اضطراب ناشی از بیماری مزمن دارد. بیماران مبتلا به سرطان کبد نیز نیازمند دریافت اطلاعات اولیه و آشنایی کلی با این بیماری هستند. این اطلاعات که در این مقاله به صورت ساده بیان شده است شامل خلاصه‌ای از انواع سرطان کبد و به طور اختصاصی در رابطه با سرطان هپاتوسلولار کارسینوما و منشا، عوامل و فاکتورهای افزایش ریسک، نشانه‌های بیماری، کارهای لازم بعد از شناسایی اولیه بیمار، مراحل احتمالی درمان، آمادگی اولیه بیمار برای ملاقات با پزشک متخصص و سوالاتی که بیمار باید از پزشک بپرسد، می‌باشد. 

انواع | علل | علائم | عوارض | تشخیص | درمان | پیشگیری | مشاوره و نکات حمایتی

بیماری سرطان کبد چیست؟

کبد یکی از مهم‌ترین اندام‌های بدن انسان است و بیماری مربوط به این اندام حیاتی می‌تواند باعث بروز مشکلات حادی برای بیمار شود. این عضو بزرگ در سمت راست و بالای حفره شکمی، زیر پرده دیافراگم قرار دارد و دارای دو لوب است. سرطان کبد یکی از بیماری‌های شایع این عضو مهم بدن انسان است که در مراحل پیشرفته و در صورت عدم درمان مناسب، می‌تواند باعث نارسایی کبد و حتی مرگ بیمار نیز بشود. در این مقاله پس از بررسی انواع سرطان‌ های کبد، در ادامه به خلاصه ای از سرطان هپاتوسلولار کارسینوما (Hepatocellular carcinoma, HCC) می‌پردازیم.

انواع سرطان کبد کدامند؟

دسته‌بندی انواع سرطان کبد بر اساس منشا سلول‌های سرطانی آن صورت می‌گیرد، که شامل:

سرطان کبد اولیه:

منشا سلول‌های سرطانی سرطان کبد اولیه از سلول‌های درون کبد می‌باشد:

• هپاتوسلولار کارسینوما (Hepatocellular carcinoma, HCC): شایع‌ترین نوع سرطان کبد اولیه در بزرگسالان است که از سلول‌های اصلی کبدی به نام هپاتوسیت (Hepatocyte) ناشی می­‌شود.
• کلانژیوکارسینومای داخل کبدی (Intrahepatic cholangiocarcinoma): این نوع از سرطان ۱۰ تا ۲۰ درصد از سرطان های کبد را شامل می‌شود و از سلول‌های مجرای صفراوی آغاز می‌شود.
• آنژیوسارکوما کبدی (Liver angiosarcoma): نوعی سرطان نادر بوده که از سلول‌های دیواره‌ی عروق خونی منشا می‌گیرند. تومورهای این نوع سرطان‌ها رشد سریعی دارند و به سرعت گسترش می‌یابند که درمان آن‌ها را دشوار می‌کند.
• هپاتوبلاستوما (Hepatoblastoma): نوعی نادر از سرطان کبد است که اغلب در کودکان زیر ۴ سال اتفاق می‌افتد. دو سوم از کودکان با روش جراحی و شیمی درمانی بهبود می‌یابند.

سرطان کبد ثانویه (متاستاتیک):

سرطان کبد متاستاتیک شایع‌ترین نوع سرطان کبد است که نامگذاری آن بر اساس اندام‌های غیر کبدی مانند روده بزرگ، ریه و پستان صورت می‌گیرد. مانند سرطان متاستاتیک روده بزرگ که بیان‌کننده آن است که سرطان از سلول­‌های روده­ بزرگ آغاز و سپس در کبد پخش و گسترش یافته است.

علل بروز سرطان کبد چه چیزهایی هستند؟

ماده­‌ی ژنتیکی سلول (DNA) شامل تمامی دستورالعمل­‌های واکنش‌های شیمیایی بدن انسان است. تغییر و جهش در این ساختار باعث رشد و تقسیم زیاد و در نتیجه ایجاد توده سلولی (تومور) و سرطان می‌شود. این نوع جهش در ماده‌ی ژنتیکی سلول‌های کبدی، سلول های سرطانی کبد را ایجاد می‌کند. در برخی موارد، عامل ایجادکننده‌ی سرطان کبد می‌تواند بیماری‌هایی همچون عفونت‌های مزمن هپاتیت باشد ولی در مواردی بیمار بدون هیچ­گونه بیماری زمینه‌­ای، دچار سرطان کبد می‌شود که علت آن مشخص نیست.

چه افرادی مستعد سرطان کبد هستند؟

معمولاً افراد مبتلا به برخی از بیماری‌های خاص که عمداً هم از بیماری‌های کبدی هستند و همچنین مصرف برخی از مواد غذایی و نوشیدنی‌ها، همگی از فاکتورها و عوامل خطرزا سرطان کبد می‌باشد. این فاکتورها شامل: 

مبتلایان به بیماری‌های:

• هپاتیت B و  هپاتیت C
• سیروز کبدی که شرایطی پیشرونده و غیرقابل برگشت و به وجود آورنده‌ی زخم و بافت مرده در کبد است
• برخی از بیماری‌های ارثی کبدی مانند هموكروماتوز (Hemochromatosis) و بیماری ویلسون (Wilson's disease)
•  دیابت
• کبد چرب غیرالکلی

و همچنین مصرف‌کنندگان:

• آفلاتوکسین­‌ها که سموم تولید شده توسط کپک‌ها بر سطح محصولات زراعی مانند غلات و دانه‌هایی هستند که به خوبی نگهداری نشده‌اند
• مصرف الکل

بیشتر بخوانید:

انواع کبد چرب را بشناسیم | دلایل، علائم، تشخیص و درمان

علائم سرطان کبد چه چیزهایی هستند؟

این نوع سرطان به حالت کلی در مراحل اولیه اغلب بدون علامت است ولی گاهی علائم زیر ممکن است مشاهده شود:

• کاهش بی‌دلیل وزن 
• از دست دادن اشتها
• درد ناحیه فوقانی شکم
• تهوع و استفراغ
• ضعف و خستگی عمومی
• تورم در ناحیه شکم
• خارش
• زرد شدگی رنگ پوست بدن (یرقان یا زردی) و سفیدی چشم (صلبیه)
• مدفوع سفید و گچی

عوارض و خطرات ابتلا به سرطان کبد چیست؟

در صورت عدم توجه و تشخیص به موقع این بیماری، سرطان پیشرفت کرده و عوارض جدی و گاهی غیر قابل جبرانی را در بیمار به وجود می‌آورد.

عوارض عمومی:

• نارسایی کبد
• گسترش سرطان به دیگر اندام‌ها

برخی از دیگر عوارض که به واسطه هورمون‌هایی که از بعضی از تومورهای کبدی تولید شده، ایجاد می‌شوند:

• افزایش کلسیم خون (هایپرکلسیما)
• افت قند خون (هایپوگلیسمیا)
• افزایش تعداد سلول‌های قرمز خونی یا غلظت خون (اریتروسیتوزیس) و گاهی قرمزی رنگ پوست
• افزایش کلسترول
   

عوارض سرطان کبد در مردان:

علاوه بر عوارض عمومی، موارد زیر نیز ممکن است ایجاد شوند:

• بزرگ شدن پستان (گاینکومستیا)
• انقباض بیضه ها

روش‌های تشخیص سرطان کبد چیست؟

پروسه تشخیص:

اگر فردی گمان می­‌کند که ممکن است به سرطان کبد دچار شده باشد می‌تواند به پزشک عمومی مراجعه کند. سپس اگر پزشک مشکوک به این بیماری شود، فرد را به دکتر متخصص بیماری‌­های کبدی (hepatologist) و یا متخصص سرطان (oncologist) معرفی می‌کند. در مرحله ی اول پزشک به بررسی سوابق بیماری فرد مراجعه کننده و همچنین معاینه بالین بیمار مانند شکم، پوست و رنگ سفیدی چشم می‌پردازد. سپس در صورت مشاهده‌ی علائم و صلاحدید پزشک، پزشک معالج ممکن است به منظور تشخیص و اطمینان درخواست تست‌های آزمایشگاهی مختلفی را بدهد.
 

تست‌های آزمایشگاهی:

تست‌ها به منظور شناسایی و بررسی موارد زیر می‌باشد:

• سرطان کبد
• عامل سرطان کبد
• سطح سلامت عملکرد کبد و دیگر اعضای داخلی بدن به منظور انتخاب روش درمانی مناسب
• روند بهبود و درمان بیمار
• علائم برگشت مجدد سرطان پس از درمان

این تست‌ها آزمایشگاهی شامل:

• آلفا فیتوپروتئین (Alpha-fetoprotein blood test, AFP): آلفا فیتوپروتئین پروتئینی است که در مبتلایان به بیماری‌های کبدی، سرطان کبد، دیگر سرطان‌ها و زنان باردار به مقدار زیادی یافت می‌شود. سنجش میزان آن به تشخیص سرطان کبد، انتخاب روش درمانی مناسب، بررسی عملکرد مناسب روش درمانی و همچنین اطمینان از عدم بازگشت سرطان، کمک می‌کند. لازم به ذکر است غلظت بالای AFP به تنهایی دلیل بر وجود این بیماری نمی‌باشد و همان طور که در بالا ذکر شد، عوامل دیگری نیز در افزایش آن دخیل هستند. همچنین برخی از مبتلایان به سرطان کبد که در فاز اولیه بیماری می‌باشند نیز ممکن است غلظت نرمال AFP را در آزمایش نشان دهند.
• تست‌های شناسایی‌کننده هپاتیت B و C
• تست‌های عملکرد کبد (Liver function tests, LFTs): غالباً سرطان کبد در افراد مبتلا به سیروز کبدی و یا هپاتیت ایجاد می‌شود. به این منظور پزشک معالج ممکن است این تست را به منظور بررسی شرایط و وضعیت کبد تجویز کند.
• تست‌های انعقاد خون: کبد پروتئین‌هایی تولید می‌کند که وظیفه لخته کردن خون را دارند. اختلال در عملکرد کبد باعث کاهش تولید این پروتئین‌ها و در نتیجه افزایش خونریزی می‌شود.
• تست‌های عملکرد کلیه: آزمایش نیتروژن اوره خون (Blood urea nitrogen test, BUN) و تست کراتینین (Creatinine test) به پزشک در بررسی عملکرد کلیه‌ها کمک می‌کند.

بیشتر بخوانید:

                    آزمایش نیتروژن اوره خون - Blood urea nitrogen test, BUN | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟

                    آزمایش کراتینین - Creatinine test | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟

• شمارش سلول‌های خونی (Complete blood count, CBC): عملکرد و سلامت مغز استخوان با اندازه‌گیری سلول‌های قرمز خون، سلول‌های سفید خون و همچنین پلاکت‌ها توسط این تست، سنجیده می‌شود.

بیشتر بخوانید:

                    آزمایش شمارش سلول‌های خون - CBC | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟

• تست بیوشیمی خون (Blood chemistry test): این تست به بررسی میزان مواد معدنی موجود در خون می‌پردازد. به طور مثال افزایش کلسیم و کلسترول یکی از نشانه‌های سرطان کبد می‌باشد.
   

سایر روش‌های تشخیصی:

تست‌های تصویربرداری:

این آزمایش‌ها به منظور موارد زیر انجام می‌شود:

• تشخیص دقیق محل سرطان
• کمک به پزشک در هدایت سوزن نمونه‌برداری از بافت
• بررسی میزان گسترش سرطان
• کمک در انتخاب روش درمانی مناسب و بررسی تاثیر آن
• مشاهده علائم برگشت مجدد سرطان پس از درمان

تست‌ها تصویربرداری شامل:

• سونوگرافی
• سی.­تی.اسکن (CT)
• ام.­آر.­آی (MRI)
• آنژیوگرافی
• اسکن استخوانی
   

نمونه‌برداری از بافت (بیوپسی):

گاهی اوقات تهیه بیوپسی از بافت کبد و بررسی آن در آزمایشگاه‌های پاتولوژی تنها راه قطعی برای تشخیص سرطان کبد است. این روش به چند طریق انجام می‌شود:

• بیوپسی با سوزن (Needle biopsy): در این روش پزشک با استفاده از سوزنی بلند، پوست شکم را سوراخ و از ناحیه مشکوک کبد نمونه‌برداری می‌کند. سونوگرافی و سی.­تی.اسکن پزشک را در هدایت سوزن راهنمایی می‌کند.
• بیوپسی از طریق لاپاراسکوپی (Laparoscopic biopsy): روشی که پزشک با ایجاد برشی کوچک، میله‌ای که در انتهای آن دوربینی وجود دارد را وارد شکم بیمار کرده و پس از مشاهده‌ی سطح کبد، از بافت مشکوک نمونه‌برداری می‌کند.
• بیوپسی از طریق جراحی (Surgical biopsy): این روش برای نمونه‌برداری و خارج کردن بخشی از بافت تومور و یا کل تومور، در حین جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

درمان سرطان کبد چیست؟

شروع نقطه درمان:

انتخاب روش درمان به عواملی همچون میزان پیشروی و مرحله سرطان، سن، وضعیت سلامت و اولویت‌­های شخصی بیمار بستگی داشته و برای هر فرد به تشخیص پزشک معالج متفاوت است.
 

تراپی و مدیریت:

رژیم غذایی افراد مبتلا به سرطان کبد:

رعایت یک رژیم غذایی مناسب در بیماران مبتلا به سرطان کبد نقش بسیار مهم و پر رنگی در کنترل و مدیریت بیماری آن‌ها دارد. این برنامه غذایی شامل مصرف چندین مواد غذایی مفید و پرهیز از برخی مواد غذایی زیان‌آور می‌شود.

رژیم غذایی مفید برای مبتلایان:

• مصرف ویتامین و مکمل‌های غذایی
• سبزیجات و میوه
• ماهی
• قهوه
• چای
• آجیل

رژیم غذایی مضر برای مبتلایان:

• الکل
• مصرف چربی
• سم آفلاتوکسین

ورزش:

تلاش در حفظ آن با رژیم مناسب و ورزش مهم است. در صورتی که فرد دچار اضافه وزن باشد، کاهش هفته‌ای ۰/۵ تا ۱ کیلوگرم با استفاده از رژیم غذایی و ورزش نقش مهمی در کنترل بیماری دارد.

داروهای موثر در درمان سرطان کبد:

درمان هدفمند دارویی:

این درمان تمرکز بر ناهنجاری­‌های موجود در سلول‌های سرطانی دارد و از طریق مختل کردن این ناهنجاری­‌ها، سلول را از بین می­‌برد. در حال حاضر بسیاری از این دارو­ها برای درمان سرطان حاد کبد در دسترس هستند. برخی از این دارو­ها بر روی جهش­‌های خاصی از سلول‌های سرطانی اثر می­‌کنند. برای اطمینان از موثر بودن این داروها بر سلول­‌های سرطانی هر فرد، سلول­‌های ابتدا در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می­‌گیرند. این داروها شامل:

• مهارکننده‌های آنزیم کیناز: این داروها باعث جلوگیری از رشد و رگ‌زایی تومور (angiogenesis) می‌شوند. سورافنیب (Sorafenib)، لنواتینیب (Lenvatinib)، رگورافنیب (Regorafenib) و کابوزانتینیب (Cabozantinib) انواعی از این گروه داروها می‌باشند
• آنتی بادی‌های مونوکلونال: اثر این داروها بر روی رگ‌زایی تومور می‌باشد، مانند بواسیزومب (Bevacizumab) و راموسیرومب (Ramucirumab)

ایمنی درمانی:

در این روش که به طور عمده برای درمان سرطان حاد کبدی تجویز می‌شود، از سیستم ایمنی بدن فرد برای مقابله با سرطان استفاده می‌گردد. گاهی سلول­‌های سرطانی با تولید پروتئین‌هایی باعث اختلال در عملکرد سیستم ایمنی فرد بیمار شده و به بقای خود ادامه می‌دهند. این روش درمانی با دخالت در این فرایند بهبودی بیمار را سریع‌تر می‌کند. از جمله داروهای:

• مهارکننده‌های PD-1 و PD-L1: مانند اتزولیزوماب (Atezolizumab)، پمبرولیزومب (Pembrolizumab) و نیوولومب (Nivolumab)
• مهارکننده CTLA-4: مثل ایپیلیموماب (Ipilimumab)

شیمی­ درمانی:

از این روش برای از بین بردن سلول­‌هایی با رشد سریع (مانند سلول­‌های سرطانی) استفاده می­‌شود. شیمی درمانی می­‌تواند از طریق وریدی، خوراکی و یا هر دو حالت انجام شود. کموامبولیزاسیون (Chemoembolization) یکی از انواع شیمی درمانی است که در این روش ماده قوی ضد سرطان به طور مستقیم به تومور تزریق می‌شود.

• جمسیتابین (Gemcitabine)
• اگزالی پلاتین (Oxaliplatin)
• سیس پلاتین (Cisplatin)
• دوکسوروبیسین (Doxorubicin)
• ۵-فلوروراسیل (5-fluorouracil)
• کپسیتابین (Capecitabine)
• میتوزانترون (Mitoxantrone)

جراحی و سایر روش‌های درمانی:

جراحی:

• خارج کردن تومور: در صورت کوچک و در دسترس بودن تومور و سلامت عملکرد کبد
• پیوند کبد: اگر پزشک قادر به خارج کردن تومور نبوده و سرطان به بافت‌های دیگر گسترش نیافته باشد، پیوند کبد یک راه حل مناسب است

درمان‌های موضعی که به طور مستقیم سلول‌های سرطانی و سلول­‌های اطراف آن را مورد هدف قرار می­‌دهند:

• گرمادهی: روش حذف با امواج رادیویی (Radiofrequency ablation, RFA) با استفاده از جریان الکتریکی، باعث گرم شدن سلول و در نتیجه از بین رفتن آن می­‌شود. در این روش یک یا چند سوزن به درون حفره شکمی وارد شده و سپس هنگامی که سوزن­‌ها به تومور رسیدند، گرم شده و سلول‌­های سرطانی را از بین می­‌برند. روش‌های دیگری که از گرما برای تخریب سلول‌ها استفاده می­‌کنند شامل مایکروویو یا لیزر هستند
• انجماد و سرمادهی (cryotherapy): با استفاده از روش کرایوپاسیون (cryoablation) برای سرمادهی بسیار بالا به سلول‌های سرطانی استفاده می­‌شود. در این روش، پزشک یک دستگاه به نام کرایوپروب (cryoprobe) که حاوی نیتروژن مایع است را به طور مستقیم بر روی تومور کبدی قرار می‌دهد و توسط دستگاه سونوگرافی هدایت و عمل­کرد یخ‌زدایی آن را هدایت می­‌کند
• تزریق الکل: تزریق الکل خالص از طریق پوست و یا هنگام جراحی، کمک به از بین رفتن تومور می­‌شود
• قراردهی قطعات آزادکننده پرتو: مهره­‌های ریزی درون کبد قرار می‌گیرد تا مستقیماً پرتو را به تومور بتاباند

پرتودرمانی:

در این روش از منابع پرانرژی همچون اشعه ایکس و پروتون برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و کوچک‌تر کردن تومور استفاده می‌­شود. اگر روش­‌های درمانی دیگری مفید و اثربخش نباشند، پرتو درمانی می­‌تواند یک روش مناسب باشد. از این روش می­توان در کنترل علائم سرطان حاد کبدی نیز استفاده کرد. در طول انجام این درمان، بیمار دراز کشیده و دستگاه پرتو­ را به طور دقیق در نقطه مورد نظر پزشک بر روی سطح بدن بیمار می­‌تاباند.

درمان‌های مکمل:

این درمان­‌ها ممکن است به کاهش درد و عوارض جانبی داروهای تسکین‌دهنده در بیماران دارای سرطان حاد کبد، کمک کند که شامل طب فشاری، طب سوزنی، هیپنوتیزم درمانی و ماساژ هستند.

چگونه از سرطان کبد پیشگیری کنیم؟

با عمل کردن به نکات زیر می‌توان از ابتلا به سرطان کبد جلوگیری کرد: 

• حذف مصرف الکل از رژیم غذایی خطر ابتلا به سیروز کاهش پیدا می‌کند
•  حفظ وزن نرمال و ایده آل بدن
• واکسیناسیون علیه ویروس هپاتیت B که برای همه (مخصوصاً نوزادان، سالمندان و افراد دارای نقص سیستم ایمنی) قابل استفاده است
• کاهش خطر ابتلا به بیماری هپاتیت C از طریق استفاده از سوزن استریل، رابطه جنسی محافظت شده و اطلاع از سلامت شریک جنسی (در حال حاضر هیچ گونه واکسنی برای این بیماری وجود ندارد)
• به کارگیری درمان هپاتیت B و C
• غربالگری سرطان کبد که به طور کلی شامل آزمایش خون و سونوگرافی از شکم است و هر شش ماه یکبار انجام می‌شود. انجام غربالگری تنها برای افرادی که خطر ابتلا به این سرطان در آن‌ها بالا است توصیه می­‌شود، مانند مبتلایان به سیروز کبدی، عفونت‌های هپاتیت B و C

مشاوره و نکات حمایتی:

از آنجایی که سرطان جز بیماری‌های سخت با درمان دراز مدت است، فرد بیمار در کنار مقابله ی جسمی نیازمند مقابله روانی با این بیماری نیز می‌باشد. هر فرد مبتلا روش‌های خاص خود را برای این نوع مقابله روانی دارد، از این جهت موارد زیر می‌­تواند در این روند موثر و یاری‌رسان باشد:

• به دست آوردن اطلاعات کافی درباره‌ی بیماری برای افزایش آگاهی و تصمیم­‌گیری بهتر درباره‌ی روش­‌های درمانی
• کسب حمایت عاطفی از دوستان و خانواده
• هم­ صحبتی با اعضای خانواده، دوست، مشاور، مددکار پزشکی، روحانی و یکی از اعضای بهبود یافته سرطان برای اشتراک ترس­‌ها و امیدها
• شرکت در گروه‌های حامی این بیماری
• داشتن ایمان قوی یا اعتقاد به وجودی برتر و نیرومند، برای مقابله آسان‌تر با این بیماری در برخی از بیماران

منابع:

https://www.mayoclinic.org
https://www.cancer.org
https://www.wcrf.org