همه چیز درباره مشکلات تیروئید در بارداری | علائم، عوارض و درمان
غده تیروئید یکی از مهم‌ترین غدد درون‌ریز بدن است که با ترشح هورمون‌های تیروئید متابولیسم، دما، کلسترول خون و بسیاری از اعمال مهم دیگر را تنظیم می‌کند. ترشح مقادیر کافی هورمون‌های تیروئید در دوران بارداری بسیار اهمیت دارد؛ زیرا جنین به‌خصوص در سه ماهه اول بارداری برای رشد طبیعی مغز و سایر بخش‌های بدن خود به هورمون‌های تیروئید مادر احتیاج دارد. بنابراین هرگونه اختلال در عملکرد تیروئید در دوران بارداری می‌تواند عوارض جدی برای جنین به همراه داشته باشد. به همین دلیل تشخیص و درمان اختلالات تیروئید در بارداری از هر زمان دیگری مهم‌تر است.
تشخیص اختلالاتی نظیر کم‌کاری و پرکاری تیروئید بارداری یک چالش بزرگ برای پزشکان است؛ زیرا علائم آن بسیار شبیه به علائم طبیعی بارداری است. به‌عنوان‌مثال اکثر زنان به دلیل تغییرات هورمونی ناشی از بارداری ممکن است احساس خستگی، بدخلقی، بدن‌درد و فراموشی داشته باشند و یا دچار افزایش وزن، تورم و آکنه شوند. اکثر این علائم در اختلالات تیروئید نیز دیده می‌شوند. پزشک زنان معمولاً در افرادی با این علائم که سابقه مشکلات تیروئید در خودیا یکی از اعضای خانواده آنها وجود دارد، یک آزمایش خون ساده درخواست می‌کند. خوشبختانه اختلالات تیروئید در بارداری به‌راحتی و با استفاده از دارو قابل درمان هستند و این درمان، برای مادر و جنین بی‌خطر و ضروری است.
بیشتر بخوانید: بیماری تیروئید چیست؟ | انواع، علل، علائم، عوارض و درمان
منظور از اختلال تیروئید در بارداری چیست؟
غده تیروئید، غده پروانه‌ای شکلی است که در جلوی گردن و در زیر تارهای صوتی قرار گرفته است. این غده به عنوان بخشی از سیستم غدد درون‌ریز، هورمون‌های تیروئید را تولید می‌کند. هورمون‌های تیروئید در تنظیم دما، وزن، سطح کلسترول و متابولیسم بدن و همچنین تعدادی عملکرد مهم دیگر، نقش دارد. تولید هورمون‌های تیروئید، به نوبه خود، توسط سطح هورمون تحریک‌کننده تیروئید (Thyroid stimulating hormone, TSH) که توسط غده هیپوفیز (در مغز) تولید می‌شود، تنظیم می‌گردد. در حالت طبیعی سطح هورمون‌های تیروئید در خون شما در طول روز دائما در حال نوسان است که غده هیپوفیز با تولید هورمون TSH، به آن پاسخ می‌دهد.
هورمون‌های تیروئید برای رشد سالم مغز و سیستم عصبی کودک به‌خصوص در سه ماهه اول بارداری بسیار مهم هستند. دو هورمون بارداری یعنی استروژن و گنادوتروپین جفتی انسانی (Human chorionic gonadotropin, hCG)، سطح هورمون تیروئید را افزایش می‌دهند. در سه ماهه اول بارداری، هورمون hCG که عملکردی مشابه TSH دارد، تولید هورمون‌های تیروئید را تحریک می‌کند. افزایش سطح استروژن در طول بارداری نیز باعث تولید هورمون دیگری می‌شود که به حمل و نقل هورمون‌های تیروئید در خون کمک می‌کند. در سه ماهه سوم بارداری، ممکن است اندازه غده تیروئید شما حدود ۱۰-۱۵ درصد افزایش پیدا کرده باشد که کاملاً طبیعی است و در اکثر موارد، مدتی پس از بارداری به حالت طبیعی باز می‌گردد.
برخی از مادران در دوران بارداری دچار اختلالات تیروئید می‌شوند که می‌تواند برای سلامت مادر و جنین خطرناک باشد. شایع‌ترین اختلالات تیروئید بارداری شامل کم‌کاری و پرکاری تیروئید می‌شود. کم کاری تیروئید (کاهش سطح هورمون تیروئید) می‌تواند باعث کند شدن بسیاری از عملکردهای بدن شود. در مقابل، پرکاری تیروئید (افزایش سطح هورمون تیروئید) باعث تسریع در بسیاری از عملکردهای بدن می‌شود. در ادامه با این اختلالات، علائم و راه درمان آنها بیشتر آشنا می‌شوید.
کم کاری تیروئید در بارداری
کم کاری تیروئید به معنای کمبود یک هورمون تیروئیدی به نام تیروکسین است. ۲ تا ۳ زن از هر ۵۰۰ زن دچار کم کاری تیروئید بارداری می‌شوند. علت بروز این عارضه در بارداری معمولاً یک اختلال خودایمنی به نام "هاشیموتو" است که باعث التهاب مزمن غده تیروئید می‌شود و توانایی تولید هورمون توسط آن را مختل می‌کند. زنانی که در گذشته مبتلا به کم کاری تیروئید بوده‌اند و کسانی که سابقه خانوادگی اختلالات تیروئید دارند، بیشتر از سایر زنان در معرض خطر کم کاری تیروئید در بارداری قرار دارند.
درمان این عارضه در دوران بارداری بسیار اهمیت دارد؛ زیرا همان‌طور که گفتیم هورمون‌های تیروئید شما برای رشد طبیعی مغز و سیستم عصبی جنین حیاتی است. جنینی که در سه ماهه اول بارداری این هورمون‌ها را به اندازه کافی دریافت نمی‌کنند، ممکن است دچار اختلالات سیستم عصبی شوند. زنانی که پیش از بارداری دچار کم کاری تیروئید شده باشند، بهتر است ابتدا درمان شوند و سپس اقدام به بارداری کنند. در صورتی که بارداری به‌صورت ناخواسته یا هر دلیل دیگری اتفاق بیفتد، درمان باید در طول بارداری ادامه پیدا کند.
علائم کم کاری تیروئید در بارداری چیست؟
اگرچه بسیاری از علائم کم کاری تیروئید بارداری با علائم حاملگی مشابه هستند، اما باید آنها را بشناسید و اگر با هر یک از این علائم مواجه شدید، با پزشک خود در میان بگذارید. او در صورت نیاز، شما را ارزیابی از نظر اختلالات تیروئید ارزیابی خواهد کرد. شایع‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- خستگی مفرط
- احساس سرما
- از دست دادن حافظه
- درد و گرفتگی عضلات
- افزایش وزن بالاتر از حد میانگین
- مشکلات پوستی
- ریزش مو
- تورم (بخصوص دست و پا)
- یبوست
خطرات کم کاری تیروئید در بارداری چیست؟
در صورتی که کم کاری تیروئید در بارداری درمان نشود یا درمان آن به تاخیر بیفتد، می‌تواند با خطرات زیر همراه باشد:
- زایمان زودرس
- پره اکلامپسی (افزایش شدید فشار خون)
- سقط جنین
- وزن کم نوزاد در هنگام تولد
- کم خونی مادر
- مرده زایی
- در موارد نادر نارسایی احتقانی قلب در مادر
بنابراین حتماً در تمام دوران بارداری در مورد علائم خود با پزشک زنان مشورت کنید. او درصورتی‌که به وجود اختلالات تیروئید در شما شک کند، درخواست آزمایش خون برای بررسی سطح TSH و T4 (هورمون‌های تیروئید) خواهد کرد.
بیشتر بخوانید: خطرات زایمان زودرس | مشکلات ذهنی و جسمی نوزادان نارس
درمان کم کاری تیروئید در بارداری چگونه است؟
اگر شما در دوران بارداری دچار کم کاری تیروئید باشید، پزشک معمولاً یک هورمون تیروئید مصنوعی به نام لووتیروکسین برای شما تجویز می‌کند. مصرف این دارو در دوران بارداری نه تنها خطری برای شما و جنین به همراه ندارد، بلکه برای سلامت هر دو شما حیاتی است. برای تعیین دوز مناسب این دارو در بارداری متخصص غدد و متخصص زنان و زایمان تصمیم خواهند گرفت. مثلاً اگر شما پیش از بارداری نیز کم کاری تیروئید داشته‌اید، احتمالاً لازم است که دوز داروی شما در دوران حاملگی افزایش پیدا کند؛ زیرا علاوه بر شما، بدن در حالت رشد جنین شما نیز به هورمون‌های تیروئید نیاز دارد.
در دوران بارداری و پس از زایمان، هر شش تا هشت هفته، سطح هورمون‌های تیروئید شما کنترل می‌شود تا پزشک ببیند که آیا دوز داروی شما نیاز به تنظیم مجدد دارد یا خیر. علاوه بر دارو، باید یک رژیم غذایی متعادل و سالم داشته باشید و حتماً از یک مولتی ویتامین دوران بارداری استفاده کنید. به احتمال زیاد پزشک یک مکمل حاوی ۱۵۰ میکروگرم ید نیز برای مصرف روزانه شما تجویز خواهد کرد (البته اگر مولتی ویتامینی که مصرف می‌کنید، حاوی مقدار ید مورد نیاز شما نباشد). ید برای سلامت تیروئید مهم است و در غذاهای دریایی و نمک یددار نیز وجود دارد.
پرکاری تیروئید در بارداری
پرکاری تیروئید زمانی اتفاق می‌افتد که تولید هورمون تیروئید بیشتر از حد نرمال باشد. این وضعیت تقریباً یک تا چهار زن را در هر ۱۰۰۰ حاملگی، درگیر می‌کند. پرکاری تیروئید بارداری معمولاً به علت بیماری گریوز (یک اختلال خود ایمنی) رخ می‌دهد. در این بیماری، بدن یک آنتی بادی به نام ایمونوگلوبولین تحریک‌کننده تیروئید (TSI) تولید می‌کند که باعث تولید بیش از حد هورمون در غده تیروئید می‌شود. در موارد نادر، ممکن است علت پرکاری تیروئید در بارداری، هایپرمیزیس گراویداروم باشد که به دلیل افزایش سطح هورمون hCG در بارداری، ایجاد می‌شود.
علائم پرکاری تیروئید در بارداری
اکثر علائم پرکاری تیروئید شبیه به عوارض طبیعی بارداری هستند؛ با این وجود اگر هر یک از علائم زیر را در دوران حاملگی مشاهده کردید، حتماً پزشک خود را در جریان بگذارید:
- ضربان قلب نامنظم یا افزایش یافته
- خستگی
- عصبی بودن
- حالت تهوع یا استفراغ شدید
- مشکلات خواب
- کاهش وزن و یا افزایش وزن کمتر از حد نرمال در بارداری
خطرات پرکاری تیروئید در دوران بارداری
همانند کم کاری تیروئید، پرکاری تیروئید درمان‌نشده هم می‌تواند منجر به عوارض جدی برای شما و کودک شود، از جمله:
- نارسایی احتقانی قلب در مادر
- پره اکلامپسی
- سقط جنین
- تولد زودرس
- وزن کم نوزاد در هنگام تولد
بنابراین در صورت مشاهده هر یک از علائم پرکاری تیروئید در بارداری حتماً پزشک خود را مطلع کنید. پزشک علائم شما را بررسی کرده و در صورت نیاز با انجام یک آزمایش ساده، میزان هورمون‌های تیروئیدی TSH ،T3 و T4 را در خون شما ارزیابی می‌کند.
بیشتر بخوانید: آزمایش هورمون محرک تیروئید - (Thyroid Stimulating Hormone (TSH | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟
درمان پرکاری تیروئید در دوران بارداری
پرکاری تیروئید بارداری گاهی ممکن است نیاز به درمان نداشته باشد. نکته جالب اینجاست که اگر فردی قبل از بارداری به بیماری گریوز مبتلا شده باشد، حتی ممکن است علائم او در سه ماهه دوم و سوم بارداری بهبود پیدا کند یا کاملاً از بین برود! علت این است که سیستم ایمنی بدن در دوران بارداری سرکوب می‌شود و از آنجا که گریوز یک بیماری خود ایمنی است، علائم آن با تضعیف سیستم ایمنی، کمتر خواهد شد. اگر علت پرکاری تیروئید بارداری هایپرمیزیس گراویداروم باشد، به‌احتمال‌زیاد علائم فرد در سه ماهه دوم بارداری که سطح هورمون hCG کاهش پیدا می‌کند، برطرف خواهد شد. در این شرایط، علائم فرد به‌مرور کاهش می‌یابد و به‌احتمال‌زیاد به هیچ درمانی هم نیاز نخواهد داشت. اما در مواردی که پرکاری تیروئید جزئی از عوارض خود بارداری باشد و علائم شما به مرور زمان شدیدتر شود، باید تحت درمان قرار بگیرید.
برای درمان پرکاری تیروئید در بارداری از یک داروی ضد تیروئید به نام پروپیل تیوراسیل (PTU) استفاده می‌شود. این دارو در سه ماهه اول بارداری در کمترین دوز ممکن تجویز می‌شود. پس از سه ماهه اول و در صورت لزوم، پزشک ممکن است برای شما داروی ضد تیروئید متی مازول (Tapazole، Northyx) را تجویز کند. شما باید مرتباً تحت نظر پزشک باشید تا شما را از نظر دوز داروی مصرفی، میزان اثربخشی و عوارض احتمالی آن، بررسی کند. در موارد نادر، اگر به داروها پاسخ ندهید یا عوارض جانبی شدیدی را تجربه کنید، ممکن است لازم باشد که با جراحی، بخشی از تیروئید خود را بردارید. جراحی معمولاً به بعد از بارداری موکول خواهد شد.
اگر علت پرکاری تیروئید در مادر، حضور آنتی بادی‌هایی باشد که تولید هورمون تیروئید را تحریک می‌کنند، این آنتی بادی می‌تواند از طریق جفت وارد جریان خون کودک شود و بر غده تیروئید او نیز اثر بگذارد. به همین علت لازم است که کودک تا چند هفته پس از تولد، تحت نظارت باشد.
اختلالات تیروئید بعد از بارداری
لازم است به این نکته توجه داشته باشید که بسیاری از علائم اختلالات تیروئید می‌تواند شبیه علائم افسردگی پس از زایمان (Pregnancy and Postpartum Depression, PPD) باشد. بنابراین اگر پس از بارداری هر یک از علائم اختلالات تیروئید را تجربه کردید، حتماً پزشک خود را در جریان بگذارید تا در صورت نیاز، درخواست آزمایش تیروئید بدهد. تشخیص و درمان به‌موقع می‌تواند از بروز بسیاری از عوارض، پیشگیری کند.
منابع:
https://www.medicinenet.com
https://www.hopkinsmedicine.org
