خطرات زایمان زودرس | مشکلات ذهنی و جسمی نوزادان نارس

یک بارداری طبیعی حدود ۴۰ هفته طول می‌کشد اما گاهی ممکن است به دلایل مختلف، نوزادان زودتر یا دیرتر از موعد مقرر به دنیا بیایند. اگر زایمان قبل از هفته ۳۷ بارداری اتفاق بیفتد، به آن زایمان زودرس (Preterm birth, PTB) گفته می‌شود. نوزادان نارس، به‌ویژه آنهایی که خیلی زود متولد می‌شوند، اغلب مشکلات پزشکی پیچیده‌ای دارند. هر چه کودک شما زودتر به دنیا بیاید، خطرات زایمان زودرس نیز بیشتر می‌شود. اگر شما یک نوزاد نارس به دنیا بیاورید احتمالاً نیاز است که کودک شما به مدت طولانی‌تری در بیمارستان بماند. بسته به میزان مراقبتی که کودک شما نیاز دارد، حتی ممکن است نیاز باشد که در واحد مراقبت‌ های ویژه نوزادان (NICU) بستری و درون دستگاه نگهداری شود.
خوشبختانه امروزه با پیشرفت‌های چشمگیری که در علم پزشکی صورت گرفته است، می‌توان جلوی بروز بسیاری از خطرات زایمان زودرس را گرفت و بسیاری از این نوزادان می‌توانند یک زندگی طبیعی را تجربه کنند. با این وجود، والدین این نوزادان، فشار روانی زیادی را متحمل می‌شوند. از طرف دیگر، برخی از عوارض زایمان زودرس به حدی جدی هستند که به‌راحتی قابل کنترل نیستند و حتی ممکن است انواعی از عوارض جسمی و مغزی مادام‌العمر را به همراه داشته باشد. گاهی هم منجر به مرگ این نوزادان می‌شود. به همین دلیل تلاش متخصصان بر این است که تا جای ممکن از وقوع زایمان زودرس جلوگیری کنند. در ادامه مقاله با خطرات کوتاه‌مدت و بلندمدت زایمان زودرس آشنا خواهید شد.

عوارض کوتاه مدت زایمان زودرس

برخی از خطرات زایمان زودرس از همان ابتدای تولد و در بیمارستان، بروز پیدا می‌کنند. این عوارض معمولاً به مرور زمان و با درمان مناسب، برطرف خواهند شد. به همین دلیل به آن‌ها، عوارض کوتاه‌ مدت زایمان زودرس گفته می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است:

زردی در نوزادان نارس

یکی از شایع‌ ترین خطرات زایمان زودرس یرقان یا زردی نوزادی است. در عارضه زردی، کبد نمی‌تواند بیلی روبین را از بدن دفع کند (بیلی روبین ماده‌ای است که از تجزیه گلبول‌های قرمز خون تولید می‌شود). در نتیجه مقدار بیلی روبین در خون کودک افزایش می‌یابد و به بافت‌ها منتشر می‌شود. از آنجا که بیلی روبین زردرنگ است، پوست کودک رنگ مایل به زرد پیدا می‌کند. زردی معمولاً مشکل جدی ایجاد نمی‌کند؛ اما اگر سطح بیلی روبین بیش از حد بالا برود، می‌تواند باعث مسمومیت بیلی روبین شود. در مسمومیت بیلی روبین، این ماده در مغز تجمع کرده و باعث آسیب مغزی می‌شود.

مشکلات کلیوی

یکی دیگر از عوارض زایمان زودرس مشکلات کلیوی است. کلیه های نوزاد نارس معمولاً پس از تولد به سرعت بالغ می‌شوند اما ممکن است طی ۴ تا ۵ روز اول پس از تولد، در حفظ تعادل مایعات، تولید ادرار و دفع مواد زائد بدن دچار مشکل باشد. این موضوع به ویژه در نوزادانی که قبل از هفته ۲۸ بارداری به دنیا آمده باشند، صدق می‌کند. 
به دلیل احتمال بروز مشکلات کلیوی، کارکنان واحد مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) میزان ادرار تولیدی نوزاد را به دقت ثبت می‌کنند. آن‌ها همچنین ممکن است خون نوزاد را از نظر میزان پتاسیم، اوره و کراتینین مورد آزمایش قرار دهند. تجویز دارو به خصوص آنتی بیوتیک برای این نوزادان باید کاملا تحت کنترل باشد؛ زیرا اگر کلیه های آن‌ها به درستی کار نکند، دفع دارو از بدن نوزاد به درستی صورت نخواهد گرفت. اگر پزشک تشخیص دهد که مشکلاتی در عملکرد کلیه نوزاد وجود دارد، ممکن است میزان مایعات دریافت کودک را کم یا زیاد کند تا غلظت مواد موجود در خون کودک به حد نرمال برسد.

بیشتر بخوانید:
آزمایش اندازه‌ گيری کمی پتاسیم - Potassium | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟
آزمایش اندازه گیری کمی اوره - Blood Urea Nitrogen | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟
آزمایش کراتینین - Creatinine | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟

عفونت نوزادی

عفونت نوزادی یکی دیگر از عوارض زایمان زودرس می‌باشد. یک نوزاد نارس تقریباً ممکن است در هر قسمت از بدنش دچار عفونت شود. این عفونت ممکن است در دوران رحمی، از طریق دستگاه تناسلی مادر یا بعد از تولد و در زمان بستری در بیمارستان، به او منتقل شده باشد. درمان عفونت در نوزادان نارس به دو دلیل بسیار دشوار است:

• سیستم ایمنی یک نوزاد نارس به خوبی تکامل پیدا نکرده است. از طرف دیگر، این نوزادان نسبت به یک نوزاد کامل، آنتی بادی های (پادتن) کمتری را از طریق خون مادر دریافت کرده‌اند
• نوزادان نارس اغلب به اقدامات پزشکی متعددی  نیاز دارند و بدن آنها بارها در معرض تماس با سوزن یا کاتتر قرار می‌گیرد. احتمالاً به دستگاه تنفس نیز نیاز دارند. همه اینها می‌تواند احتمال ورود باکتری، ویروس یا قارچ را به بدن نوزاد افزایش دهد

در صورت باکتریایی بودن عفونت، برای این نوزادان آنتی بیوتیک تجویز می‌شود. اگر عفونت خیلی جدی نباشد، بیشتر نوزادان به خوبی به درمان آنتی بیوتیکی پاسخ می‌دهند. هرچه کودک شما زودتر تحت درمان قرار گیرد، احتمال موفقیت‌آمیز بودن درمان بیشتر خواهد بود. 

مشکلات تنفسی

مشکلات تنفسی یکی دیگر از خطرات زایمان زودرس است که به دلیل نابالغ بودن ریه‌های این نوزادان اتفاق می‌افتد. ریه‌ های نوزادان نارس اغلب فاقد سورفاکتانت هستند. این ماده مایعی است که داخل ریه‌ها را می‌پوشاند و به باز ماندن آن‌ها کمک می‌کند. بدون سورفکتانت، ریه‌ های نوزادان نارس نمی‌توانند به‌طور طبیعی باز و بسته شوند. به همین دلیل برخی از نوزادان نارس ممکن است دچار آپنه یا وقفه در تنفس شوند و حداقل ۲۰ ثانیه در تنفس خود مکث کنند.
برخی از نوزادان نارس ممکن است نیاز به دستگاه تنفس داشته باشند. نوزادانی که مدت طولانی به دستگاه تنفس وصل باشند در معرض خطر ابتلا به یک بیماری مزمن ریوی به نام دیسپلازی برونکوپولمونر (BPD) قرار دارند. این وضعیت باعث جمع شدن مایعات در ریه‌ها شده و احتمال آسیب ریه‌ها را افزایش می‌دهد. 

مشکلات قلبی

یکی از جدی‌ ترین خطرات زایمان زودرس مشکلات قلبی است. شایع‌ ترین بیماری قلبی که نوزادان نارس را تحت تأثیر قرار می‌دهد اختلال مجرای شریانی باز (PDA) نامیده می‌شود. مجرای شریانی شکاف بین دو رگ اصلی قلب است که ظرف چند دقیقه یا چند روز پس از تولد در نوزادان طبیعی بسته می‌شود. مجرای شریانی در نوزادان نارس، ممکن است باز باقی بماند. اگر این اتفاق بیفتد، ممکن است خون بیشتری به ریه‌ها پمپ شود و مایعات در ریه‌ها تجمع کنند. درنتیجه قلب مجبور است بیشتر کار کند و ممکن است نوزاد دچار نارسایی قلبی شود. تجویز داروی ایندومتاسین در برخی از این نوزادان به بسته شدن مجرای شریانی کمک می‌کند. اگر این درمان موفقیت‌آمیز نباشد، ممکن است نیاز به انجام عمل جراحی باشد.

مشکلات مغزی

یکی دیگر از خطرات زایمان زودرس که بسیار هم جدی است، مشکلات مغزی می‌باشد. برخی از نوزادان نارس ممکن است دچار خونریزی داخل بطنی (IVH) شوند که در واقع نوعی خونریزی مغزی است. خونریزی خفیف معمولاً باعث آسیب دائمی مغز نمی‌شود. اما، خونریزی شدید ممکن است منجر به آسیب دائمی مغز شود و عوارض بلند مدتی چون فـلـج مـغـزی، عقب مـاندگـی ذهنی و تشنج شود و بر عملکرد شناختی و حرکتی کودک تاثیر بگذارد. درمان خونریزی مغزی در نوزادان نارس بسته به شدت مشکل، می‌تواند از درمان با دارو تا جراحی متغیر باشد.

عوارض طولانی مدت زایمان زودرس

برخی از خطرات زایمان زودرس ممکن است در طولانی‌مدت بروز پیدا کنند و یا دائمی باشند. به همین دلیل به آن‌ها، عوارض بلندمدت زایمان زودرس گفته می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است:

فلج مغزی

فلج مغزی نوعی اختلال حرکتی است که بر قدرت ماهیچه، هماهنگی عضلات، حرکت و تعادل بدن تاثیر می‌گذارد. علت آن عفونت، جریان خون ضعیف یا آسیب مغزی در دوران بارداری یا بعد از تولد است. خطر این عارضه در نوزادان نارس بیشتر از سایر نوزادان است. هیچ درمانی برای فلج مغزی وجود ندارد؛ درمان‌های موجود تنها می‌توانند به بهبود حرکات کمک کنند. 

مشکلات بینایی

یکی دیگر از خطرات زایمان زودرس مشکلات بینایی است. نوزادان نارس در معرض خطر یک عارضه چشمی به نام رتینوپاتی (Retinopathy) هستند. در این عارضه، رگ‌ های خونی پشت چشم متورم می‌شوند. این می‌تواند باعث آسیب تدریجی و جدا شدن شبکیه چشم شود که نتیجه آن، کاهش بینایی یا حتی کوری خواهد بود.

مشکلات شنوایی

برخی از نوزادان نارس دچار کم شنوایی می‌شوند. حتی ممکن است برخی از آن‌ها شنوایی خود را به طور کامل از دست بدهند و به‌ اصطلاح، ناشنوا شوند. علت دقیق کاهش شنوایی در نوزادان نارس مشخص نیست.

مشکلات دندانی

یکی از خطرات زایمان زودرس در بلندمدت مشکلات دندانی است. نوزادان نارس بیشتر از سایر نوزادان با مشکلاتی نظیر تغییر رنگ دندان، تاخیر در رشد دندان یا به‌ هم‌ ریختگی دندان ‌ها مواجه می‌شوند.

مشکلات رفتاری

کودکانی که نارس به دنیا می‌آیند بیشتر دچار مشکلات رفتاری یا روانی می‌شوند. شایع‌ترین این اختلالات شامل اختلال کمبود توجه (ADD)، اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) و اوتیسم هستند.

بیشتر بخوانید: بیماری اوتیسم چیست؟ | علل، علائم، عوارض و درمان

عقب ماندگی

یکی از جدی‌ ترین عوارض زایمان زودرس مسئله عقب‌ ماندگی است که می‌تواند از نظر ذهنی، جسمی و یا هر دو باشد. به این معنا که این کودکان ممکن است با سرعت کمتری نسبت به نوزادانی که به طور کامل به دنیا می‌آیند، رشد کنند.

مشکلات مزمن سلامتی

علاوه بر سایر خطرات زایمان زودرس که در بالا به آن‌ها اشاره شد، خطر برخی از مشکلات پزشکی نیز در نوزادان نارس بیشتر است. مثلاً احتمال بروز عفونت، ابتلا به آسم یا مواجه شدن مشکلات تغذیه‌ ای در این نوزادان بیشتر است. همچنین خطر ابتلا به سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) در میان نوزادان نارس افزایش می‌یابد.
 

منابع:

https://www.healthline.com
https://www.mayoclinic.org