حقایقی که همه باید درباره گواتر سمی بدانند

ممکن است پیش از این، اسم بیماری "گواتر" به گوش شما خورده باشد؛ اما شاید اکثر شما این بیماری را به‌درستی نشناسید و اطلاعات ضد و نقیضی درباره آن داشته باشید. موضوع زمانی پیچیده‌تر می‌شود که شما یا یکی از عزیزانتان به متخصص غدد مراجعه کنید و او به شما بگوید که به "گواتر سمی" مبتلا هستید! احتمالاً حسابی نگران و وحشت‌زده می‌شوید. البته حق هم دارید؛ چون حتی اسم آن نیز ترسناک است! اما آیا این بیماری همان‌قدر که به نظر می‌رسد خطرناک است؟
همه ما در قسمت جلوی گردن خود، غده‌ای پروانه‌ای شکل به نام "تیروئید" داریم که با ترشح یکسری هورمون‌ها، به تنظیم سطح انرژی و متابولیسم بدن ما کمک می‌کند. برخی از بیماری‌ها باعث می‌شوند که فعالیت غده تیروئید از حالت تعادل خارج شود که یکی از آن‌ها همین بیماری گواتر سمی است. این عارضه در واقع نوعی پرکاری تیروئید است که اگر به موقع تشخیص داده شود، قابل درمان نیز هست. با ادامه مقاله همراه ما باشید تا همه چیز را درباره این بیماری بدانید.

بیشتر بخوانید: بیماری تیروئید چیست؟ | انواع، علل، علائم، عوارض و درمان

گواتر سمی چیست؟ | تفاوت گواتر سمی و غیرسمی

در گواتر سمی غده تیروئید شما پیام‌هایی دریافت می‌کند مبنی بر اینکه سطح هورمون تیروئید در بدن شما کافی نیست. درنتیجه، غده تیروئید شما بزرگ می‌شود و ممکن است یک یا چند ندول (یا گره)، در داخل یا سطح غده تیروئید شکل بگیرد تا با کمک هم، تولید هورمون تیروئید را در بدن شما افزایش دهند. گاهی ممکن است این شرایط، باعث افزایش بیش‌ازحد هورمون تیروئید یا به عبارتی "پرکاری تیروئید" شود. در این حالت، متخصصین غدد می‌گویند که گواتر شما "سمی" شده است و علائم آن نیز معمولاً مشابه با پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدیسم است. 
لازم است بدانید که بزرگ شدن غده تیروئید و ایجاد گره‌ها در همه افراد باعث ایجاد گواتر سمی نمی‌شود؛ بلکه گاهی ممکن است هیچ تاثیری روی فعالیت غده تیروئید نداشته باشد. گاهی هم ممکن است تنها باعث یک کم‌کاری یا پرکاری جزئی در غده تیروئید شود که معمولاً نیاز به درمان خاصی هم ندارد. در این شرایط به اصطلاح متخصصین، فرد به " گواتر غیر سمی" مبتلا شده است. تشخیص گواتر سمی و غیرسمی با پزشک فوق تخصص غدد است. 

آیا تیروئید سمی کشنده است؟

برخی از افراد به دلیل وجود کلمه "سم" در اسم این بیماری، احساس می‌کنند که این عارضه کشنده است. درحالی‌که ما در قسمت قبل به‌طور کامل توضیح دادیم که علت این نام‌گذاری فعالیت بیش از حد غده تیروئید است. بهتر است در پاسخ به این سوال که "آیا تیروئید سمی کشنده است" بگوییم که خیر تیروئید سمی به‌تنهایی کشنده نیست؛ اما می‌تواند با سرطان تیروئید و عوارض دیگری در ارتباط باشد که نیاز به درمان جدی دارند.
پزشک برای تشخیص سرطانی بودن تیروئید، از نمونه برداری مستقیم یا بیوپسی استفاده می‌کند و نمونه را برای بررسی به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال می‌کند. حتی اگر نتیجه پاتولوژی نشان دهد که ندول‌های تیروئید شما از نوع سرطانی هستند، باز هم نباید نگران یا ناامید شوید. خوشبختانه در اکثر موارد می‌توان ندول‌های سرطانی را با جراحی تیروئیدکتومی خارج کرد و نتیجه عمل در اکثر موارد رضایت‌بخش است. اما فراموش نکنید که این اتفاق زمانی می‌افتد که شما در زمان درست به پزشک مراجعه کنید و تشخیص و درمان شما به‌موقع انجام شود.

علت گواتر سمی چیست؟

معمولاً علت گواتر سمی را نمی‌توان به طور دقیق مشخص کرد. در گذشته معمولاً کمبود ید را علت این عارضه می‌دانستند؛ زیرا غده تیروئید برای ساخت هورمون‌ها نیاز به "ید" دارد. اگر تیروئید شما با کمبود ید مواجه شود، همان پیامی که در قسمت قبل درباره آن صحبت کردیم به بدن شما ارسال خواهد شد که یکی از نتایج آن می‌تواند بیماری گواتر سمی باشد. امروزه کمتر جایی پیدا می‌شود که مردمان آن منطقه با کمبود ید مواجه باشند؛ از جمله کشور خودمان ایران؛ اما هنوز هم احتمال کمبود آن در رژیم غذایی برخی افراد وجود دارد.
متخصصین با مطالعات و بررسی‌هایی که انجام داده‌اند، این بیماری را با شرایط زیر نیز مرتبط دانسته‌اند: 

• به نظر می‌رسد که برخی افراد به طور ژنتیکی استعداد ابتلا به این بیماری را داشته باشند
• زنان بیشتر از مردان احتمال دارد که به این عارضه دچار شوند
• هرچه سن افزایش پیدا کند (بالای ۶۰ سال)، خطر ایجاد گره‌های تیروئید و اختلالات مرتبط با آن، بیشتر می‌شود
• به نظر می‌رسد کسانی که سابقه خانوادگی گواتر به ویژه گواتر مولتی ندولار (چندگره‌ای) داشته باشند، بیش از سایرین مستعد ابتلا به گواتر سمی هستند
• داشتن سابقه بیماری‌های خود ایمنی مرتبط با غده تیروئید، مانند تیروئیدیت هاشیموتو یا بیماری گریوز نیز احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهد

راه تشخیص گواتر سمی چیست؟

برای تشخیص این عارضه شما باید به فوق تخصص غدد و متابولیسم مراجعه کنید. او ابتدا یک شرح حال کامل از شما می‌گیرد و درباره کلیه علائم، سابقه بیماری‌ها و داروهای مصرفی‌ شما سؤال می‌کند. همچنین از شما می‌پرسد که آیا در خانواده‌ خود فردی مبتلا به گواتر یا سایر بیماری‌های تیروئید دارید یا خیر. او همچنین سعی می‌کند شکل و اندازه غده تیروئید شما را از طریق معاینه این ناحیه، بررسی کند. سایر اقدامات برای تشخیص گواتر سمی عبارت‌اند از:

آزمایش خون

در گام بعدی لازم است که از طریق آزمایش خون، سطح هورمون‌های تیروئیدی شما از جمله هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH)، اندازه‌گیری شود. اگر سطح TSH در یک فرد پایین باشد ، ممکن است به این معنی باشد که فرد مبتلا به پرکاری تیروئید است و اگر سطح TSH زیاد باشد، ممکن است فرد دچار کم کاری تیروئید (سطح هورمون تیروئید پایین) باشد. در این آزمایش همچنین سطح هورمون‌هایی به نام T3 و T4 نیز اندازه‌گیری خواهد شد.

بیشتر بخوانید: 
آزمایش هورمون محرک تیروئید - (Thyroid Stimulating Hormone (TSH | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟
آزمایش هورمون T3 آزاد - Triiodothyronine, Free (F.T3) | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟
آزمایش هورمون T4 آزاد - Thyroxine, Free (F.T4) | چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟ | چه آمادگی قبل از انجام این آزمایش لازم است؟

سونوگرافی از تیروئید

اگر پزشک لازم بداند، درخواست سونوگرافی از تیروئید خواهد کرد. در سونوگرافی با کمک امواج صوتی، تصویری از غده تیروئید شما گرفته می‌شود که در آن اندازه و تعداد گره‌های تیروئید نیز مشخص خواهد شد.

نمونه برداری یا بیوپسی

گاهی اوقات به‌ویژه اگر گره‌های تیروئید شما بزرگ‌تر از ۱ سانتی‌متر باشند، پزشک درخواست نمونه‌برداری مستقیم می‌دهد تا سرطانی بودن یا نبودن این گره‌ها را بررسی کند. در این روش با کمک یک سوزن ظریف، تعدادی از سلول‌های این ناحیه برداشته شده و به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال می‌گردد. به این روش آسپیراسیون سوزنی ظریف (FNA) نیز گفته می‌شود.

درمان گواتر سمی چگونه است؟

اول از همه باید بدانید که همه افراد نیاز به درمان ندارند. اینکه شما نیاز به درمان گواتر سمی و یا غیر سمی داشته باشید یا نه، بستگی به این دارد که عملکرد غده تیروئید شما تا چه حد تحت تاثیر قرار گرفته است. تشخیص این موضوع با پزشک فوق تخصص غدد است.
روش‌های موجود برای درمان گواتر سمی و غیرسمی عبارتند از:

• یکی از درمان‌های موثر، درمان با ید رادیواکتیو است. این دارو به کاهش اندازه بافت تیروئید کمک می‌کند. در مورد گواترهای سمی، این دارو تولید غیر طبیعی هورمون تیروئید را نیز متوقف می‌کند. به طور معمول ۲ تا ۶ ماه پس از درمان با ید رادیواکتیو، گواتر شما کوچک می‌شود؛ اگرچه ممکن است درمان در برخی افراد تا یک سال هم طول بکشد
• اگر اندازه گواتر و گره‌های آن نسبتاً کوچک باشد، پزشک ممکن است مصرف داروی هورمونی تیروئید مانند لووتیروکسین را توصیه کند

اگر گواتر به حدی بزرگ باشد که به رگ‌های خونی اطراف فشار وارد کند و در تنفس یا بلع فرد، مشکل ایجاد کند و یا با ایجاد یک برآمدگی بزرگ در گردن، بر ظاهر و اعتماد به نفس فرد تاثیر منفی گذاشته باشد، ممکن است پزشک برداشتن غده تیروئید از طریق جراحی تیروئیدکتومی را توصیه کند. گواترهای بزرگ نسبت کوچکترها، به سایر درمان‌ها پاسخ کمتری می‌دهند و معمولاً نیاز به جراحی دارند.
 

منابع:

https://www.medscape.com
https://www.uclahealth.org
https://www.medlineplus.gov