آزمایش کراتینین خون - Creatinine (Cr)

کراتینین (Creatinine) به‌عنوان بخشی از چرخه تولید انرژی بدن محسوب می‌شود. ماهیچه‌های بدن با انقباض خود و شکستن ماده‌ای به نام کراتین، علاوه بر تولید انرژی، ماده زائدی نیز به نام کراتینین تولید می‌کنند. کراتینین پس از تشکیل در ماهیچه‌ها وارد جریان خون و نهایتاً توسط کلیه‌ها و از طریق ادرار از بدن خارج می‌شوند. با کمک آزمایش‌های کراتینین مقدار کراتینین موجود در خون یا ادرار اندازه‌گیری می‌شود. 
کراتین و کراتینین به مقدار نسبتاً ثابتی در بدن تولید می‌شوند. به دلیل آنکه بخش عمده کراتینین خون توسط کلیه‌ها فیلتر و سپس از طریق ادرار دفع می‌شود، سطح کراتینین خون شاخص بسیار خوبی در جهت ارزیابی کیفیت عملکرد کلیه‌ها است. مقدار کراتینین هر فرد در ارتباط با وزن بدن و توده ماهیچه‌ای او است. بر همین اساس به‌طور معمول سطح کراتینین در مردان بیشتر از زنان و کودکان است.
کلیه‌ها یک جفت عضو لوبیایی شکل هستند که در دو طرف بدن، در پشت و در زیر دنده‌ها قرار دارند. در هر یک از کلیه‌ها میلیون‌ها واحد فیلترکننده خون به نام نفرون وجود دارد. در هر نفرون، خون به‌طور مداوم از طریق خوشه‌های میکروسکوپی به نام گلومرول که از رگ‌های خونی حلقه‌ای شکل تشکیل شده‌اند، فیلتر می‌شود. با وجود آنکه آب و مولکول‌های کوچک می‌توانند از دیواره گلومرول‌ها عبور کنند اما سلول‌های خون و مولکول‌های بزرگ به دیواره خارجی گلومرول‌ها می‌چسبند و نمی‌توانند وارد آن شوند. در نتیجه با اتصال گلومرول‌ها به یکدیگر لوله کوچکی به نام توبول تشکیل می‌شود. توبول مایعات و مولکول‌هایی را که از گلومرول‌ها عبور می‌کنند، جمع‌آوری کرده و سپس موادی را که هنوز برای بدن قابل استفاده هستند را مجدداً جذب می‌کند و ضایعات باقی مانده، ادرار را تشکیل می‌دهند. 
نتایج آزمایش‌های کراتینین (خون و ادرار)، در کنار نتایج حاصل از آزمایش‌های دیگر در جهت ارزیابی عملکرد کلیه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند. آزمایش‌های کراتینین اغلب به همراه آزمایش اندازه‌گیری نیتروژن خون (BUN) و به‌عنوان بخشی از پنل متابولیک جامع یا پایه (BMP و CMP) در جهت ارزیابی سلامتی کلیه‌ها و  اعضای اصلی بدن درخواست داده می‌شود. در صورتی که نتیجه آزمایش‌های کراتینین و BUN غیر‌نرمال باشند یا اگر فرد مبتلا به بیماری‌هایی باشد که می‌تواند بر کلیه‌ها اثر بگذارد (مانند دیابت یا فشار خون بالا)، آزمایش‌های کراتینین و BUN در جهت نظارت بر عملکرد کلیه‌ها و بررسی نتیجه روش‌های درمان درخواست داده می‌شود. علاوه بر این، این دو آزمایش ممکن است قبل از انجام CT اسکن‌هایی که با هدف بررسی اثر مصرف دارو بر عملکرد کلیه‌ها انجام می‌شود، درخواست داده شود. 
نتایج تست‌های کراتینین ممکن است برای ارزیابی مقدار خونی که در هر دقیقه توسط کلیه‌ها فیلتر می‌شود (estimated Glomerular Filtration Rate, eGFR) مورد استفاده قرار گیرد.
میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) معیاری برای عملکرد کلیه‌ها است. عملکرد اصلی کلیه فیلتراسیون خون است به‌طوری که پسماند و آب اضافی دفع شده و به ادرار تبدیل می‌شود. گلومرول‌ها فیلترهای ریزی در کلیه‌ها هستند که اجازه می‌دهند مواد زائد از خون خارج شوند، در حالی که مانع از بین رفتن مواد مهم از جمله پروتئین‌ها و سلول‌های خونی می‌شوند. GFR به مقدار خونی که توسط گلومرول در هر دقیقه فیلتر می‌شود اشاره دارد. با کاهش عملکرد کلیه به دلیل آسیب یا بیماری، میزان فیلتراسیون کاهش می‌یابد و مواد زائد در خون جمع می‌شوند.
اندازه‌گیری میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) به‌عنوان مستقیم‌ترین روش برای تشخیص تغییرات عملکرد کلیه در نظر گرفته می‌شود، اما اندازه‌گیری مستقیم GFR پیچیده است. به همین دلیل، معمولاً از تخمین GFR یا eGFR، که بهترین معیار رایج برای اندازه‌گیری عملکرد کلیه است، استفاده می‌شود. بر این اساس ارزیابی GFR به منظور غربالگری و تشخیص اولیه آسیب کلیه‌ها انجام می‌شود. نتایج GFR می‌تواند به تشخیص بیماری‌های مزمن کلیوی (CKD) و نظارت بر وضعیت سلامتی کلیه‌ها کمک نماید. 
اندازه‌گیری eGFR به‌طور مستقیم مشکل است. از این رو نتایج کراتینین خون با توجه به در نظر گرفتن شرایط سن، نژاد و جنس فرد برای محاسبه eGFR به‌کار می‌رود. برنامه‌های آموزشی بیماری‌های کلیوی بین الملل، انجمن نفرولوژی آمریکا و سازمان کلیه بین الملل پیشنهاد داده‌اند که انجام آزمایش کراتینین خون به همراه اندازه‌گیری مقدار eGER درخواست داده شوند.
مقدار خون فیلتر شده در هر دقیقه توسط کلیه‌ها به‌عنوان میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) شناخته می‌شود. 
چندین روش برای این کار وجود دارد. در تمام روش‌ها مقدار کراتینین موجود در خون درست قبل و بعد از جمع‌آوری نمونه ادرار، کراتینین موجود در نمونه‌های ادرار ۲۴ ساعته و حجم ادرار ۲۴ ساعته اندازه‌گیری می‌شود.
یکی از روش‌های دیگر محاسبه GFR محاسبه میزان تصفیه کراتینین در کلیه‌ها یا Creatinine Clearance است.
آزمایش تصفیه کراتینین مقدار کراتینین را در هر دو نمونه خون و ادرار ۲۴ ساعته اندازه‌گیری می‌کند. با استفاده از نتایج حاصل مقدار کراتینینی که از خون پاک شده و به ادرار منتقل شده است محاسبه می‌گردد. بنابراین در این محاسبه می‌توان مقدار کل خونی را که در طی ۲۴ ساعت توسط کلیه‌ها فیلتر می‌شود (GFR) را نیز ارزیابی کرد. اگر کلیه‌ها آسیب‌دیده باشند، یا اگر گردش خون کند شود، در این صورت کراتینین کمتری از خون خارج و به ادرار رها می‌شود و GFR کاهش می‌یابد.