آزمایش کراتینین ادرار - Creatinine (Cr)

کراتینین (Creatinine) به عنوان بخشی از چرخه تولید انرژی بدن محسوب می‌شود. ماهیچه‌های بدن با انقباض خود و شکستن ماده‌ای به نام کراتین، علاوه بر تولید انرژی، ماده زائدی نیز به نام کراتینین تولید می‌کنند. کراتینین پس از تشکیل در ماهیچه‌ها وارد جریان خون می‌شود و نهایتاً توسط کلیه‌ها و از طریق ادرار از بدن خارج می‌گردد. با کمک آزمایش‌های کراتینین مقدار کراتینین موجود در خون و یا ادرار اندازه‌گیری می‌شود. 
کراتین و کراتینین به مقدار نسبتاً ثابتی در بدن تولید می‌شوند. به دلیل آنکه بخش عمده کراتینین خون توسط کلیه‌ها فیلتر و سپس از طریق ادرار دفع می‌شود، سطح کراتینین خون شاخص بسیار خوبی در جهت ارزیابی کیفیت عملکرد کلیه‌ها می‌باشد. مقدار کراتینین هر فرد در ارتباط با وزن بدن و توده ماهیچه‌ای او می‌باشد. بر همین اساس بطور معمول سطح کراتینین در مردان بیشتر از زنان و کودکان است.
کلیه‌ها یک جفت عضو لوبیایی شکل هستند که در دو طرف بدن، در پشت و در زیر دنده‌ها قرار دارند. در هر یک از کلیه‌ها میلیون‌ها واحد فیلترکننده خون به نام نفرون وجود دارد. در هر نفرون، خون بطور مدام از طریق خوشه‌های میکروسکوپی به نام گلومرول که از رگ‌های خونی حلقه‌ای شکل تشکیل شده‌اند، فیلتر می‌شود. با وجود آنکه آب و مولکول‌های کوچک می‌توانند از دیواره گلومرول‌ها عبور کنند اما سلول‌های خون و مولکول‌های بزرگ به دیواره خارجی گلومرول‌ها می‌چسبند و نمی‌توانند وارد آن شوند. در نتیجه اتصال گلومرول‌ها بهم لوله کوچکی به نام توبول تشکیل می‌شود. توبول مایعات و مولکول‌هایی را که از گلومرول‌ها عبور می‌کنند، جمع‌آوری کرده و سپس موادی را که هنوز برای بدن قابل استفاده می‌باشند را مجدداً جذب می‌کند و ضایعات باقی مانده، ادرار را تشکیل می‌دهند. 
نتایج آزمایش‌های کراتینین (خون و ادرار)، در کنار نتایج حاصل از آزمایش‌های دیگر در جهت ارزیابی عملکرد کلیه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند. آزمایش‌های کراتینین اغلب به همراه آزمایش اندازه‌گیری نیتروژن خون (BUN) و به عنوان بخشی از پنل متابولیک جامع یا پایه (BMP و CMP) در جهت ارزیابی سلامتی کلیه‌ها و اعضای اصلی بدن درخواست داده می‌شود. در صورتی که نتیجه آزمایش‌های کراتینین و BUN غیر نرمال باشند یا اگر فرد مبتلا به بیماری‌هایی باشد که می‌تواند بر کلیه‌ها اثر بگذارد (مانند دیابت یا فشار خون بالا)، آزمایش‌های کراتینین و BUN در جهت نظارت بر عملکرد کلیه‌ها و بررسی نتیجه روش‌های درمان درخواست داده می‌شود. علاوه بر این، این دو آزمایش ممکن است قبل از انجام CT اسکن هایی که با هدف بررسی اثر مصرف دارو بر عملکرد کلیه‌ها انجام می‌شود، درخواست داده شود. 
بررسی کراتینین در نمونه‌های ادرار یک نوبته و تصادفی معیار دقیق و مناسبی برای ارزیابی وضعیت سلامتی کلیه‌ها نمی‌باشد. اندازه‌گیری سطح کراتینین ادرار یک نوبته به عنوان یک فاکتور تصحیح در نظر گرفته می‌شود. این آزمایش معمولاً به همراه آزمایش‌های دیگری مانند BUN و آلبومین ادرار درخواست داده می‌شود تا مقدار آن‌ها در ادرار با دقت بالایی انجام شود. اساس علمی این مسئله آن است که کراتینین با مقدار نسبتاً ثابتی در بدن تولید و دفع می‌شود و بنابراین می‌تواند با مقدار مواد زائد و دفعی دیگر در ادرار مورد مقایسه قرار گیرد.

• نسبت آلبومین ادرار به کراتینین ACR یا microAlb/Cr: محاسبه نسبت آلبومین به کراتینین در ادرار (ACR) مقدار آلبومین خارج شده از کلیه‌ها را با دقت بسیار بالایی مشخص می‌کند. این آزمایش برای افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت یا فشار خون که احتمال آسیب رسیدن به کلیه‌های آن‌ها وجود دارد، درخواست داده می‌شود. در صورتی که مقدار ACR فرد بالا باشد اشاره به آن دارد که در کلیه‌ها عمل فیلتراسیون به خوبی انجام نمی‌شود. از آنجایی که مقدار آلبومین ادرار بسیار متغیر است، این افرادی باید در فاصله زمانی ۳ تا ۶ ماهه دو بار آزمایش ACR خود را تکرار کنند تا مشکل آن‌ها بطور دقیق مورد بررسی قرار گیرد.  
• نسبت پروتئین ادرار به کراتینین (UP/ CR): محاسبه نسبت پروتئین‌های دفع شده در ادرار به کراتینین ادرار در افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی انجام می‌شود. همچنین در شرایطی که پزشک به آسیب دیدن کلیه‌های فرد مشکوک است این آزمایش درخواست داده می‌شود. علاوه بر این، آزمایش UP/ CR به منظور بررسی وضعیت سلامتی کلیه افرادی که بطور منظم از دارو استفاده می‌کنند، درخواست داده می‌شود. 

​بهترین روش برای بررسی سطح کراتینین ادرار انجام آزمایش کراتینین ادرار ۲۴ است. با استفاده از نتایج اندازه‌گیری سطح کراتینین خون و کراتینین ادرار ۲۴ ساعته میزان کراتینین دفعی بدن مشخص می‌شود. این تست آزمایش تصفیه کراتینین یا کلیرانس کراتینین (Creatinine Clearance test) نامیده می‌شود. نتایج این آزمایش می‌تواند چگونگی عملکرد کلیه‌ها را از نظر دفع مواد زائد بدن از طریق ادرار نشان دهد.
آزمایش تصفیه کراتینین مقدار کراتینین را در هر دو نمونه خون و ادرار ۲۴ ساعته اندازه‌گیری می‌کند. با استفاده از نتایج حاصل مقدار کراتینینی که از خون پاک شده و به ادرار منتقل شده است محاسبه می‌گردد. بنابراین در این محاسبه می‌توان مقدار کل خونی را که در طی ۲۴ ساعت توسط کلیه‌ها فیلتر می‌شود (GFR) را نیز ارزیابی کرد. اگر کلیه‌ها آسیب دیده باشند یا گردش خون کند شود، در این صورت کراتینین کمتری از خون خارج و به ادرار رها می‌شود و GFR کاهش می‌یابد. بررسی میزان کلیرانس کراتینین یکی از روش‌های بسیار دقیق بررسی عملکرد کلیه‌ها می‌باشد.