آزمایش هورمون T4 آزاد تیروئید - Thyroxine, Free (F.T4)

تیروکسین (T4) یکی از دو هورمون اصلی تولید شده توسط غده تیروئید است. تیروئید غده کوچکی به شکل پروانه است که به صورت صاف در امتداد بخش انتهایی گلو قرار دارد. هورمون مهم دیگر تیروئید، تری یدوتیرونین (T3) نامیده می‌شود. این دو هورمون در کنار هم میزان استفاده بدن از انرژی را کنترل می‌کنند. تقریباً تمام T4 موجود در خون به پروتئین متصل است (T4 توتال) و درصد کمی از آن آزاد است. قسمتی از هورمون T4 که به پروتئین متصل نیست T4 آزاد نامیده می‌شود (Free T4) و از لحاظ بیولوژیکی فعال است. آزمایش Free T4 میزان T4 آزاد را در خون اندازه‌گیری می‌کند.
بیشترین هورمونی که توسط غده تیروئید تولید می‌شود T4 است. این هورمون در ابتدا نسبتاً غیرفعال است، اما در کبد و سایر بافت‌ها به هورمون بسیار فعال‌تری به نام T3 تبدیل می‌شود.
سطح T4 توسط سیستم بازخورد (Feedback System) تنظیم می‌شود. این سیستم هورمون‌های تیروئیدی را در سطح نسبتاً پایداری حفظ می‌کند. علاوه بر T4، هورمون T3 و TSH، به همراه هورمون TRH (تنظیم کننده مقدار ترشح TSH) که توسط هیپوتالاموس تولید می‌شود نیز بخشی از سیستم بازخورد را تشکیل می‌دهند.
وقتی سطح هورمون تیروئید در خون کاهش می‌یابد، غده هیپوفیز در پاسخ به تحریک TRH، هورمون TSH تولید می‌کند. TSH به نوبه خود با اتصال به گیرنده TSH، تیروئید را تحریک کرده و باعث تولید و آزادسازی هورمون‌های T4 و T3 می‌شود. از طرف دیگر، زمانی که سطح هورمون‌های تیروئید در خون افزایش می‌یابد، غده هیپوفیز TSH کمتری تولید می‌کند، در نتیجه تیروئید نیز T4 و T3 کمتری تولید خواهد کرد. از این رو، هنگامی که هر سه غده هیپوتالاموس، هیپوفیز و تیروئید به طور طبیعی کار می‌کنند، تولید هورمون‌های تیروئیدی تنظیم و سطح نسبتاً پایدار آن‌ها در خون حفظ می‌شود.
اگر در عملکرد طبیعی تیروئید اختلالی وجود داشته باشد یا TSH کافی از هیپوفیز ترشح نشود، غده تیروئید نیز T4 و T3 کافی تولید نخواهد کرد. در این شرایط تیروئید کم‌ کار شده و فرد به بیماری کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) مبتلا می‌شود. افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید علائمی مانند افزایش وزن، خشکی پوست، عدم تحمل سرما، قاعدگی نامنظم و خستگی را نشان می‌دهند. بیماری تیروئیدیت هاشیموتو شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید است.
در صورتی که غده تیروئید مقادیر زیاد و بیش از حدی از T4 و T3 تولید کند، فرد مبتلا ممکن است علائم مرتبط با تیروئید پرکار (هیپرتیروئیدیسم) را تجربه کند. این علائم شامل ضربان قلب سریع، اضطراب، کاهش وزن، مشکل خواب، لرزش دست‌ها، پف و خشکی دور چشم، تحریک‌پذیری و در بعضی موارد برآمدگی چشم‌ها می‌باشد. بیماری گریوز شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است.
علاوه بر این، پرکاری و کم‌کاری تیروئید همچنین ممکن است در اثر تیروئیدیت، سرطان تیروئید و تولید بیش از حد یا کمبود هورمون TSH نیز ایجاد شوند. اثر این شرایط بر تولید هورمون‌های تیروئید و عملکرد طبیعی این غده با انجام آزمایش T4 آزاد و اندازه‌گیری مقدار این هورمون در خون قابل تشخیص و کنترل است.
کاهش یا افزایش نتایج T4 آزاد نشان دهنده اختلالات تیروئیدی موقتی یا مزمن است. همچنین، نتایج کمتر یا بالاتر از محدوده مرجع T4 و TSH ممکن است نشان دهنده وجود اختلال در غده هیپوفیز نیز باشد.
افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، کم خونی پرنیشیوز و کمبود آدرنالین در خطر بیشتر ابتلا به بیماری‌های تیروئید هستند.