آزمایش تیروکسین آزاد (Free T4) برای کمک به ارزیابی عملکرد تیروئید و تشخیص بیماریهای تیروئید، مانند پرکاری و کمکاری تیروئید انجام میشود.
بطور کلی با استفاده از نتایج آزمایش T4 آزاد و سایر آزمایشهای تیروئیدی میتوان:
آزمایش T4 آزاد معمولاً پس از نتایج غیرطبیعی آزمایش TSH انجام میشود.
هنگامی که فرد دارای علائمی مانند پرکاری یا کمکاری تیروئید، بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر) و ندول تیروئید (گره) باشد، تست T4 آزاد درخواست داده میشود.
علائم و نشانههای پرکاری تیروئید عبارتند از:
علائم کمکاری تیروئید ممکن است موارد زیر باشد:
در زنان باردار مبتلا به اختلالات تیروئید، آزمایش Free T4ٰ در اوایل و اواخر بارداری و پس از زایمان، در فواصل زمانی منظم، برای نظارت بر شرایط مادر و کودک انجام میشود.
در صورتی که پزشک مشکوک به بیماریهای خودایمنی تیروئید باشد، این تست را به همراه آزمایشهای آنتی بادی تیروئید درخواست میدهد.
ارزیابی سطح T4 آزاد در جهت غربالگری اختلالات تیروئید از سن ۶۰ سالگی توصیه شده است، حتی در شرایطی که فرد علائم بیماری را نداشته باشد.
نمونه خون از رگ بازو
- نیاز به آمادگی خاص و ناشتا بودن قبل از آزمایش نیست.
- در صورتی که فرد بهمنظور درمان پرکاری تیروئید تحت درمان است و از داروی خاصی استفاده میکند، لازم است در مورد ادامه یا قطع مصرف آن در روزهای قبل از آزمایش T4 آزاد با پزشک خود مشورت کند.
- در صورت استفاده از داروهای مکمل یا درمانهای تزریقی با مواد رنگی (مانند آنژیوگرافی)، لازم است که قبل از انجام تست T4 آزاد به پزشک اطلاع داده شود.
- بیماریهای حاد ممکن است بر نتایج آزمایش تیروئید تاثیر بگذارد، از این رو بهطور كلی توصيه شده است كه از انجام آزمايش تيروئيد در بيماران بستری در بيمارستان خودداری شود و تا زمان بهبودی فرد از بيماری حاد انجام نشود.
معرفی کلی آزمایش | |
دسته بندی آزمایش | هورمون شناسی و ایمنولوژی |
بخش عملیاتی آزمایشگاه | |
نمونه ارجح برای آزمایش | سرم یا پلاسما هپارینه/ EDTA |
ماندگاری در دمای اتاق | ۵ روز |
ماندگاری در یخچال | ۱ هفته |
ماندگاری در فریزر | ۱ ماه |
روش مرجع انجام آزمایش | الکتروکمی لومینسانس کمی (Quantitative Electrochemiluminescent Immunoassay) |
حداقل میزان نمونه | ۰/۵ تا ۲ میلیلیتر |
دستورالعمل تهیه نمونه | سرم:
|
معیارهای رد نمونه | سرم:
|
نتایج آزمایش T4 آزاد معمولاً با توجه به نتایج سایر آزمایشهای تیروئید (TSH و گاهی T3 توتال یا آزاد) ارزیابی میشوند. بهطور کلی، نتایج بالای T4 آزاد همراه با علائم بالینی مرتبط ممکن است نشاندهنده فعالیت بیش از حد غده تیروئید (پرکاری تیروئید) و نتایج کمتر از محدوده مرجع آن میتواند به دلیل کمکاری تیروئید باشد. نتایج آزمایش T4 آزاد بهتنهایی ارزش تشخیصی ندارند و لازم است که پزشک برای تشخیص علت خارج از محدوده بودن نتایج آن، سایر آزمایشهای تکمیلی تیروئید را نیز درخواست دهد.
در جدول زیر تفسیر بالینی نتایج مختلف آزمایش T4 آزاد با توجه به شرایط بیمار و در نظر گرفتن نتیجه سایر آزمایشهای تیروئید، بهطور مختصر بیان شده است.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
تیروکسین (T4) یکی از دو هورمون اصلی تولید شده توسط غده تیروئید است. تیروئید غده کوچکی به شکل پروانه است که به صورت صاف در امتداد بخش انتهایی گلو قرار دارد. هورمون مهم دیگر تیروئید، تری یدوتیرونین (T3) نامیده میشود. این دو هورمون در کنار هم میزان استفاده بدن از انرژی را کنترل میکنند. تقریباً تمام T4 موجود در خون به پروتئین متصل است (T4 توتال) و درصد کمی از آن آزاد است. قسمتی از هورمون T4 که به پروتئین متصل نیست T4 آزاد نامیده میشود (Free T4) و از لحاظ بیولوژیکی فعال است. آزمایش Free T4 میزان T4 آزاد را در خون اندازهگیری میکند.
بیشترین هورمونی که توسط غده تیروئید تولید میشود T4 است. این هورمون در ابتدا نسبتاً غیرفعال است، اما در کبد و سایر بافتها به هورمون بسیار فعالتری به نام T3 تبدیل میشود.
سطح T4 توسط سیستم بازخورد (Feedback System) تنظیم میشود. این سیستم هورمونهای تیروئیدی را در سطح نسبتاً پایداری حفظ میکند. علاوه بر T4، هورمون T3 و TSH، به همراه هورمون TRH (تنظیم کننده مقدار ترشح TSH) که توسط هیپوتالاموس تولید میشود نیز بخشی از سیستم بازخورد را تشکیل میدهند.
وقتی سطح هورمون تیروئید در خون کاهش مییابد، غده هیپوفیز در پاسخ به تحریک TRH، هورمون TSH تولید میکند. TSH به نوبه خود با اتصال به گیرنده TSH، تیروئید را تحریک کرده و باعث تولید و آزادسازی هورمونهای T4 و T3 میشود. از طرف دیگر، زمانی که سطح هورمونهای تیروئید در خون افزایش مییابد، غده هیپوفیز TSH کمتری تولید میکند، در نتیجه تیروئید نیز T4 و T3 کمتری تولید خواهد کرد. از این رو، هنگامی که هر سه غده هیپوتالاموس، هیپوفیز و تیروئید به طور طبیعی کار میکنند، تولید هورمونهای تیروئیدی تنظیم و سطح نسبتاً پایدار آنها در خون حفظ میشود.
اگر در عملکرد طبیعی تیروئید اختلالی وجود داشته باشد یا TSH کافی از هیپوفیز ترشح نشود، غده تیروئید نیز T4 و T3 کافی تولید نخواهد کرد. در این شرایط تیروئید کم کار شده و فرد به بیماری کمکاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) مبتلا میشود. افراد مبتلا به کمکاری تیروئید علائمی مانند افزایش وزن، خشکی پوست، عدم تحمل سرما، قاعدگی نامنظم و خستگی را نشان میدهند. بیماری تیروئیدیت هاشیموتو شایعترین علت کمکاری تیروئید است.
در صورتی که غده تیروئید مقادیر زیاد و بیش از حد T4 و T3 تولید کند، فرد مبتلا ممکن است علائم مرتبط با تیروئید پرکار (هیپرتیروئیدیسم) را تجربه کند. این علائم شامل ضربان قلب سریع، اضطراب، کاهش وزن، مشکل خواب، لرزش دستها، پف و خشکی دور چشم، تحریکپذیری و در بعضی موارد برآمدگی چشمها میباشد. بیماری گریوز شایعترین علت پرکاری تیروئید است.
علاوه بر این، پرکاری و کمکاری تیروئید همچنین ممکن است در اثر تیروئیدیت، سرطان تیروئید و تولید بیش از حد یا کمبود هورمون TSH نیز ایجاد شوند. اثر این شرایط بر تولید هورمونهای تیروئید و عملکرد طبیعی این غده با انجام آزمایش T4 آزاد و اندازهگیری مقدار این هورمون در خون قابل تشخیص و کنترل است.
کاهش یا افزایش نتایج T4 آزاد نشاندهنده اختلالات تیروئیدی موقتی یا مزمن است. همچنین، نتایج کمتر یا بالاتر از محدوده مرجع T4 و TSH ممکن است نشان دهنده وجود اختلال در غده هیپوفیز نیز باشد.
افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، کم خونی پرنیشیوز و کمبود آدرنالین در خطر بیشتر ابتلا به بیماریهای تیروئید هستند.
https://www.labtestsonline.org
https://www.aruplab.com
https://www.mayoclinic.org