آزمایشات و تست ھا کولایف
آزمایش تستوسترون آزاد - Free Testosterone
اطلاعات آزمایش در یک نگاه
هدف از انجام این آزمایش چیست؟
آزمایش تستوسترون آزاد برای ارزیابی عملکرد هورمون‌های تولید شده در غدد جنسی مردان و زنان (بیضه و تخمدان) انجام میشود. با استفاده از این آزمایش سطوح غیرمعمول تستوسترون در مردان و زنان مورد بررسی قرار می‌گیرد. این آزمایش در مردان برای کمک به تشخیص دلایل اختلال نعوظ یا ناباروی آنها انجام میشود. انجام آزمایش تستوسترون آزاد در زنان با هدف بررسی دلایل بروز صفات ثانویه جنسی مردانه، ناباروری و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) انجام میشود. انجام این آزمایش در جهت تعیین هویت جنسی کودکانی که دستگاه تناسلی مبهم و نامشخصی دارند، نیز توصیه می‌گردد. با استفاده از نتایج آزمایش تستوسترون آزاد جنسیت نامشخص این کودکان معلوم میشود. به علاوه، انجام این آزمایش برای کودکانی که بلوغ جنسی آنها دچار تاخیر شده یا زودتر از موقع اتفاق افتاده است، درخواست داده میشود.
چه زمانی این تست درخواست می شود؟
آزمایش تستوسترون آزاد در زمانی که یک مرد نمی‌تواند همسر خود را باردار کند و یا مشکل نعوظ پیدا کرده است، درخواست داده میشود. در پسرانی که زمان بلوغ جنسی آنها به تاخیر افتاده و یا زودتر از موقع بوده است نیز این آزمایش توصیه میشود. درخواست آزمایش تستوسترون آزاد برای زنان، در هنگام مشاهده خصوصیات مردانه مانند بم و کلفت شدن صدا و زیاد شدن موهای زائد انجام میشود. همچنین در زمان مشاهده خونریزی‌های رحمی غیر طبیعی در زنانی که در دوران قاعدگی به سر نمی‌برند و یا دچار مشکلات بارداری نیستند، تست تستوسترون آزاد درخواست داده میشود.
چه نمونه های برای این تست گرفته میشود؟
نمونه خون از رگ بازو
شرایط لازم برای انجام آزمایش چیست؟
نیاز به آمادگی خاص و ناشتا بودن قبل از آزمایش نیست (پیشنهاد میشود نمونه‌گیری از ساعت ۶ تا ۱۰ صبح و در حالت ناشتا انجام گیرد)
| دسته بندی آزمایش | هورمون شناسی |
| مشخصات نمونه | سرم یا پلاسما هپارینه (بجز EDTA) |
| ماندگاری در دمای اتاق | ۴۸ ساعت |
| ماندگاری در یخچال | ۱ هفته |
| ماندگاری در فریزر | ۲ ماه |
| متدولوژی | سنجش جذب ایمنی وابسته به آنزیم، الایزا (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay, ELISA) |
| حداقل میزان نمونه | ۰/۵ تا ۲ میلی‌لیتر |
| دستورالعمل نمونه گیری | سرم:
|
| شرایط رد نمونه | سرم:
|
محدوده مرجع در جواب آزمایش تستوسترون آزاد، رنج نرمال برای هر فرد سالم را نمایش می‌دهد. مقادیر خارج از این محدوده میتواند نشان دهنده مشکلات احتمالی و یا بیماری در فرد باشد. لازم به ذکر است محدوده مرجع در برگه جواب آزمایش آزمایشگاه‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد. این تفاوت ناشی از تجهیزات آزمایشگاهی و یا روشهای مختلف انجام تست است. لذا حتماً برای تفسیر جواب آزمایش تستوسترون آزاد خود با پزشک معالج مشورت کنید.
محدوده مرجع ذکر شده در این سایت بر اساس یک روش آزمایشگاهی بوده و صرفاً جهت اطلاع میباشد.
محدوده مرجع نتایج آزمایش تستوسترون آزاد وابسته به سن و جنس میباشد. مقادیر تستوسترون بر حسب پیکوگرم بر میلی‌لیتر (pg/mL) بیان میشود. در جدول زیر محدوده مرجع نتایج تست تستوسترون آزاد به تفکیک جنسیت زن و مرد، و برای گروه‌های سنی مختلف گزارش شده است:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
بهطور معمول سطح هورمون تستوسترون در مردان بیشتر از زنان است و با سن و مرحله بلوغ آنها در ارتباط است. اگرچه از ۳۰ سالگی مقدار تستوسترون در مردان به تدریج کاهش مییابد، اما عوامل دیگر مانند بعضی از بیماری‌ها یا مصرف برخی داروها نیز ممکن است منجر به کاهش یا افزایش سطح این هورمون شوند. مقدار این هورمون در نوجوانان و با پیشرفت مراحل مختلف بلوغ آنها افزایش چشمگیری پیدا می‌کند.
بیشتر بخوانید: چگونه جواب آزمایش را بخوانیم و تفسیر کنیم؟
چه چیزهای در این تست بررسی میشوند؟
تستوسترون (Testosterone) اصلی‌ترین هورمون جنسی (آندروژن) در مردان است. اگرچه تستوسترون به عنوان یک هورمون جنسی مردانه مطرح است اما در خون هر دو جنس مرد و زن وجود دارد. از طریق آزمایش تستوسترون سطح این هورمون در خون اندازه‌گیری میشود. هورمون تستوسترون عمدتاً توسط سلول‌های لیدیگ (Leydig cells) مستقر در غدد درون‌ریز بیضه‌ها ساخته میشود. غدد فوق کلیوی در هر دو جنس مرد و زن از مراکز تولید این هورمون هستند. مقادیر اندکی از تستوسترون در زنان نیز توسط تخمدان‌ها تولید میشود. تستوسترون در مردان موجب بروز صفات ثانویه جنسی از جمله بزرگ شدن آلت تناسلی، رشد موهای زاید بدن، رشد عضلات و بم شدن صدا میشود. این هورمون در دوران بلوغ پسران و در مردان بالغ به مقدار زیاد وجود دارد. تستوسترون در زنان به استرادیول (Estradiol) تبدیل میشود. استرادیول اصلی‌ترین هورمون جنسی زنانه است.
تولید تستوسترون از طریق هورمون لوتئینی (Luteinizing hormone, LH) کنترل میشود. LH، توسط غده هیپوفیز در مغز تولید میشود. LH با تاثیر بر مراکز ساخت تستوسترون، تولید این هورمون را تحریک می‌کند. علاوه بر این، کنترل سطح هورمون تستوسترون در خون نیز از طریق LH صورت می‌گیرد. کنترل سطح تستوسترون در خون به روش مکانیسم فیدبک منفی انجام میشود؛ به این معنی که افزایش سطح تستوسترون منجر به کاهش مقدار تولید آن میشود. در مکانیسم فیدبک منفی افزایش سطح تستوسترون بر غده هیپوفیز در مغز اثر گذاشته و منجر به کاهش تولید LH میشود. کاهش سطح LH، کاهش تحریک تولید تستوسترون را بدنبال خواهد داشت، بنابراین سطح تستوسترون در خون پایین می‌آید. این اتفاق مجدداً بر هیپوفیز اثر می‌گذارد و این پیام را به آن می‌دهد که نیاز به تولید LH است. افزایش سطح LH منجر به تحریک تولید تستوسترون و افزایش سطح آن در خون میشود. بدین ترتیب چرخه تولید و کنترل تستوسترون به واسطه LH و بر اساس مکانیسم فیدبک منفی همواره در گردش خواهد بود.
میزان تستوسترون خون در شبانه‌روز به صورت دوره‌ای است. بالاترین سطح تستوسترون در اوایل روز و در ساعات ۴ تا ۸ صبح مشاهده میشود و بر خلاف آن، در ساعات ۴ تا ۸ بعد از ظهر به کمترین مقدار خود می‌رسد. مقدار تستوسترون بعد از فعالیتهای ورزشی در خون بالا می‌رود و با افزایش سن کاهش مییابد.
بخش عمده هورمون تستوسترون بدن متصل به پروتئین‌های موجود در جریان خون است (گلوبین و آلبومین). این شکل از تستوسترون، تستوسترون تام (Total testosterone) نامیده میشود. در حدود ۲/۳ از تستوسترون تام در اتصال با گلوبولین‌های متصل‌شونده به هورمون جنسی (Sex-hormone binding globulin, SHBG) و کمتر از ۱/۳ آن متصل به پروتئین‌های آلبومین است. تنها در حدود ۴ درصد از تستوسترون در اتصال با پروتئین‌های خون نیست و به‌صورت آزاد وجود دارد (Free testosterone).
تستوسترون آزاد و تستوسترون توتال (تستوسترون متصل به آلبومین)، اشکال مفید و قابل استفاده تستوسترون در بدن را تشکیل میدهند و تنها انواعی از این هورمون هستند که میتوانند بر بافت‌های هدف اثر بگذارد. به همین دلیل تستوسترون قابل دسترس زیستی (Bioavailable) نامیده میشوند.
در اغلب اوقات، اندازه‌گیری تستوسترون تام اطلاعات لازم را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. با این وجود در مواردی مانند زمانی که سطح SHBG غیرمعمول گزارش میشود، یک آزمایش تکمیلی برای بررسی مقدار تستوسترون قابل دسترس درخواست داده میشود تا شرایط بالینی فرد با دقت بیشتری مورد بررسی قرار بگیرد.
آزمایش تستوسترون در جهت تشخیص مشکلات مختلفی در مردان، زنان و کودکان انجام میشود:
- در مردان: کمک به تشخیص دلایل اختلال نعوظ، ناباروری، عدم وجود ریش و موی بدن، کاهش حجم عضلات، ایجاد بافت سینه (ژنیکوماستی) و بررسی عملکرد بیضه در شرایط بالینی که ممکن است به دلیل تغییر در پروتئین‌های متصل‌شونده به تستوسترون ایجاد شده باشد، مانند چاقی، سیروز کبدی و اختلالات تیروئید
- در زنان: کمک به تشخیص دلایل پرمویی، سندروم تخمدان پلی کیستیک و بروز صفات ثانویه جنسی مردانه مانند ویریلیزاسیون یا پرمویی، قاعدگی نامنظم، بم و کلفت شدن صدا، ریزش موهای سر با الگوی طاسی مردانه و …
- در كودكان: کمک به تشخیص دلایل بروز دستگاه تناسلی مبهم، تعیین جنسیت واقعی کودک و بررسی علت بلوغ جنسی دیررس یا زودرس
سطوح غیرنرمال تستوسترون در مردان و زنان میتواند علاوه بر اختلالات جنسی، مشکلات بالینی دیگری را نیز به دنبال داشته باشد. علاوه بر این، وجود بعضی از بیماری‌های زمینه‌ای یا مصرف بعضی از داروها نیز ممکن است بر سطح تستوسترون خون اثرات منفی بگذارد:
در مردان:
- کاهش سطح تستوسترون و کم کاری غدد جنسی در مردان ممکن است در اثر ابتلا به برخی بیماری‌های زمینه‌ای ایجاد شود:
- کم کاری غده هیپوفیز در مغز
- بیماری‌های ژنتیکی مادرزادی مانند کلاین فلتر، کالمن، سندرم‌های ویلی پرادر، نارسایی بیضه و دیستروفی میوتونیک (نوعی تخریب پیشرونده عضلانی)
- آسیب به بافت بیضه‌ها به علت مصرف زیاد مشروبات الکلی، صدمات فیزیکی، یا بیماری‌های ویروسی مثل اوریون (Mumps)
- بیماری‌های مزمن مثل دیابت
- بیماری‌های کبدی
سطح پایین تستوسترون میتواند منجر به افزایش چربی‌های احشایی، مقاومت به انسولین و افزایش خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر شود.
- افزایش سطح تستوسترون در مردان میتواند ناشی از هر یک از موارد زیر باشد:
- سرطانی شدن غدد فوق کلیوی
- استفاده از آندروژنها (استروئیدهای آنابولیک)
- بزرگ بودن مادرزادی غدد فوق کلیوی (هیپرپلازی مادرزادی غدد فوق کلیوی)
در پسران:
وجود تومورهای مختلف در بدن و یا بزرگ بودن مادرزادی غدد فوق کلیوی میتواند از دلایل افزایش سطح تستوسترون و بلوغ زودرس باشد.
در زنان:
در بانوان سطح تستوسترون بطور معمول پایین است. افزایش سطح تستوسترون در زنان ممکن است منجر به بروز صفات ثانویه جنسی مردانه، ناباروری، قاعدگی نامنظم و کیست‌های تخمدان شود. عواملی که میتوانند منجر به افزایش سطح تستوسترون در زنان شوند عبارتند از:
- وجود غدد سرطانی در تخمدان
- سرطانی شدن غده فوق کلیوی
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
سوالات متداول
- استروژن تراپی در زنان ممکن است مقدار تستوسترون را افزایش دهد
- مصرف بعضی از داروها میتواند منجر به افزایش مقدار تستوسترون شود؛ مانند: داروهای ضدتشنج، داروهای آرامش بخش و خوابآور، استروژنها و داروهای ضدبارداری خوراکی
- برخلاف داروهای گروه قبل مصرف بعضی دیگر از داروها، ممکن است کاهش مقدار تستوسترون را بدنبال داشته باشند مانند: آندروژنها، دگزامتازون، دیاتیلاستیلبسترول، دیگوکسین، کتوکونازول، فنوتیازین، اسپیرونولاکتون و استروئیدها
- در مردان مبتلا به سرطان پروستات به دلیل مصرف داروهای آندروژن که برای درمان این بیماری مورد استفاده قرار میگیرند، سطح تستوسترون کاهش مییابد
برای مردان، تستوسترون توتال بهطور کلی با استفاده از روشی به نام سنجش ایمنی قابل اندازه‌گیری است. این روش معمولاً در دسترس است و معمولاً برای اندازه‌گیری تستوسترون در مردان به اندازه کافی دقیق است.
سطح تستوسترون در زنان، کودکان و برخی از مردان (به عنوان مثال، کسانی که تحت درمان سرطان پروستات قرار دارند) بسیار کمتر از مردان بالغ سالم است. در این موارد توصیه میشود آزمایشگاه‌ها از روشی استفاده کنند که برای اندازه‌گیری دقیق تستوسترون در سطوح پایین، حساسیت کافی داشته باشد. یک روش حساس که اغلب مورد استفاده قرار می‌گیرد کروماتوگرافی مایع - طیف سنجی جرمی متوالی (Liquid Chromatography-Tandem Mass Spectrometry, LC-MS/MS) نامیده میشود. همه آزمایشگاه‌ها این روش را ارائه نمی‌دهند و نمونه‌ها ممکن است برای آزمایش به آزمایشگاه‌های مرجع مانند آزمایشگاه کولایف ارسال شوند.
تستوسترون آزاد و تستوسترون قابل دسترس زیستی ممکن است بهطور مستقیم اندازه‌گیری شود، یا بهطور معمول، آنها براساس نتایج حاصل از تستوسترون توتال، SHBG و گاهی اوقات آزمایش‌های آلبومین محاسبه میشوند.
https://www.labtestsonline.org
https://www.aruplab.com
https://www.mayocliniclabs.com
